ฤาษีตาวัว – ฤาษีตาไฟ
แต่กาลก่อนทางภาคพื้นประเทศไทยเรามีฤาษีอยู่มาก โดยเฉพาะฤาษีตาวัวกับฤาษีตาไฟ ติดปากคนมากกว่าฤาษีอื่น ๆ และประวัติก็มีมากกว่า เท่าที่ทราบพอจะรวบรวมต่อจากที่เล่ามาแล้วข้างต้นได้ดังต่อไปนี้
ฤาษีตาวัวนั้นเดิมทีเป็นสงฆ์ตาบอดทั้งสองข้าง แต่ชอบเล่นแร่แปรธาตุจนสามารถทำให้ปรอทแข็งได้ แต่ยังไม่ทันใช้ให้เกิดประโยชน์อย่างไรก็เอาไปทำหล่นตกถาน (ส้วมของพระตามวัด) เสียจะหยิบเอามาก็ไม่ได้เพราะตามองไม่เห็น เก็บความเงียบไว้ไม่กล้าบอกใคร จนกระทั่งวันหนึ่งลูกศิษย์ไปถานแลเห็นแสงเรือง ๆ จมอยู่ใต้ถาน ก็กลับมาเล่าให้อาจารย์ฟัง หลวงตาดีใจบอกให้ศิษย์พาไป ถ้าเห็นแสงเรืองตรงไหนให้จับมือจุ่มลงไปตรงนั้น จะเลอะเทอะสกปรกอย่างไรช่างมัน ศิษย์กลั้นใจทำตาม หลวงตาก็ควักเอาปรอทกลับคืนมาได้ จัดแจงล้างน้ำให้สะอาดดีแล้วก็เอาแช่ไว้ในโถน้ำผึ้งที่ท่านฉัน ไม่เอาติดตัวไปไหนอีก เพราะกลัวจะหล่นหาย
อยู่มาวันหนึ่งท่านก็มารำพึงถึงสังขาร ว่าเราจะมานั่งตาบอดอยู่ทำไม มีของดีของวิเศษอย่างนี้แล้วก็น่าจะลองดู จึงให้ศิษย์ไปหาศพคนตายใหม่ ๆ เพื่อจะควักเอาลูกตา แต่ศิษย์หาศพใหม่ๆ ไม่ได้ ไปพบวัวนอนตายอยู่ตัวหนึ่งเข้าที่ดีก็เลยควักลูกตาวัวมาแทน หลวงตาจึงเอาปรอทที่แช่น้ำผึ้งไว้มาคลึงที่ตา แล้วควักเอาตาที่เสียออก เอาตาวัวใส่แทนแล้วเอาปรอทคลึงตามหนังตา ไม่ช้าตาทั้งสองข้างก็กลับเห็นดีดังธรรมดา แล้วหลวงตาก็สึกจากพระเข้าถือเพศเป็นฤาษี จึงได้เรียกกันว่าฤาษีตาวัวมาตั้งแต่ครั้งนั้น
ส่วนฤาษีตาไฟนั้นยังไม่พบต้นเรื่องว่าทำไมจึงเรียกว่าฤาษีตาไฟ บางทีตาของท่านจะแดงก่ำหรือมีอำนาจแรงร้อนเป็นไฟแบบตาที่สามของพระอิศวรกระมัง ได้ฟังจากนักเลงพระเครื่อง เขาว่าพระท่ากระดานนั้นฤาษีตาไฟเป็นประธานในการสร้าง ท่านมีวิชาอาคมแก่กล้ามาก ท่านเพ่งกสิณจนทำให้ตะกั่วละลายโดยไม่ต้องใช้ไฟหลอม แต่ท่านผู้เล่าก็ไม่ได้ชี้แจงแสดงหลักฐานอะไร อย่างไรก็ตามท่านทั้งสองคือฤาษีตาวัวกับฤาษีตาไฟนั้นเป็นเพื่อนเกลอกัน ตามเรื่องว่าฤาษีสององค์นี้สร้างกุฏีอยู่ใกล้กันบนเขาใกล้เมืองศรีเทพ ศิษย์ของฤาษีตาไฟเป็นลูกเจ้าเมืองศรีเทพ ท่านออกจะรักและโปรดมากมีอะไรก็บอกให้รู้ไม่ปิดบัง วันหนึ่งฤาษีตาไฟได้เล่าให้ศิษย์ฟังว่า น้ำในบ่อสองบ่อที่อยู่ใกล้กันนั้นมีฤทธิ์อำนาจไม่เหมือนกัน น้ำในบ่อหนึ่งเมื่อใครเอามาอาบก็จะตาย และถ้าเอาน้ำอีกบ่อหนึ่งมารดก็จะฟื้นขึ้นมาได้อีก ศิษย์ไม่เชื่อว่าจะเป็นไปได้ ฤาษีตาไฟจึงบอกว่าจะทดลองให้ดูก็ได้ แต่ต้องให้สัญญาว่าถ้าคนตายไปแล้ว ต้องเอาน้ำอีกบ่อหนึ่งมารดให้คืนชีวิตขึ้นใหม่ ศิษย์ก็รับคำ ฤาษีตาไฟจึงเอาน้ำในบ่อตายมาอาบ ฤาษีก็ตายจริง ๆ ฝ่ายศิษย์เห็นเช่นนั้นแทนที่จะทำตามสัญญา กลับวิ่งหนีเข้าเมืองไปเสีย
กล่าวฝ่ายฤาษีตาวัว ซึ่งเคยไปมาหาสู่ฤาษีตาไฟอยู่เสมอ เมื่อเห็นฤาษีตาไฟหายไปผิดสังเกตุเช่นนั้นก็ชักสงสัย จึงออกจากกุฏีมาตาม เมื่อเดินผ่านบ่อน้ำตายเห็นน้ำในบ่อเดือดก็รู้ว่าเกิดเหตุร้ายขึ้นแล้ว เดินต่อไปอีกก็พบซากศพของฤาษีตาไฟ ฤาษีตาวัวจึงตักน้ำอีกบ่อหนึ่งมาราดรด ฤาษีตาไฟก็ฟื้นคืนชีพขึ้นมา แล้วเล่าเรื่องที่เกิดขึ้นให้ฤาษีตาวัวฟังแล้วว่าจะต้องแก้แค้นศิษย์ลูกเจ้าเมือง ตลอดจนประชาชนพลเมืองทั้งหมดอีกด้วย ฤาษีตาวัวก็ปลอบว่าอย่าให้มันรุนแรงถึงอย่างนั้นเลย ฤาษีตาไฟก็ไม่เชื่อฟัง ได้เนรมิตวัวขึ้นตัวหนึ่ง เอาพิษร้ายบรรจุไว้ในท้องวัวจนเต็ม แล้วปล่อยวัวกายสิทธิ์ให้เดินขู่คำรามด้วยเสียงกึกก้องทั้งกลางวันกลางคืน แต่เข้าเมืองไม่ได้เพราะทหารรักษาประตูปิดประตูไว้ พอถึงวันที่เจ็ดเจ้าเมืองเห็นว่าไม่มีอะไรเกิดขึ้นก็สั่งให้เปิด วัวกายสิทธิ์คอยทีอยู่แล้ว ก็วิ่งปราดเข้าเมือง ทันทีนั้นท้องวัวก็ระเบิดออก พิษร้ายก็กระจายพุ่งออกมาทำลายผู้คนพลเมืองตายหมด เมืองศรีเทพก็เลยร้างมาแต่ครั้งนั้น
ถ้าว่าตามเรื่องที่เล่ามานี้ ฤาษีตาวัวก็ดูจะใจดีกว่าฤาษีตาไฟ และคงจะเป็นด้วยฤาษีตาวัวเป็นผู้ช่วยให้ฤาษีตาไฟฟื้นคืนชีพขึ้นมานั่นเองกระมัง ทางฝ่ายแพทย์แผนโบราณจึงได้ถือเป็นครู ส่วนทางฝ่ายทหารออกจะยกย่องฤาษีตาไฟดังมีมนต์บทหนึ่งกล่าวไว้ในตำราพิชัยสงคราม “ขอพระศรีสุทัศน์เข้ามาเป็นดวงใจ พระฤาษีตาไฟเข้ามาเป็นดวงตา” ดังนี้
ในตำราเกี่ยวกับเวทย์มนต์คาถาว่าพระฤาษีตาไฟได้ให้ยันต์ไว้ เรียกกันว่ายันต์พระฤาษีตาไฟ ถ้าผู้ใดได้พบจะมิรู้ยากรู้จนเลย ตีราคาไว้ชั่งทอง ๑ ว่าให้ทำยันต์นั้นใส่ลงในตลับขี้ผึ้งก็ได้ แต่ถ้าจะให้ผู้หญิงรักให้เอาใบรักซ้อนห่อรูปไปฝังไว้ในป่าช้า ๓ วัน ๗ คืน ท่านว่าหญิงนั้นจะเฉยอยู่มิได้ พระฤาษีตาไฟท่านให้ไว้เป็นทานแก่คนทั้งหลาย ถ้าจะให้ขุนนางรัก ท่านให้ลงใส่ในใบรักซ้อน แล้วเอามะกรูดส้มป่อยใส่ลงในขันสำริดเสก ๑๕ คาบ ไปหาขุนนางท่านรักนัก ยันต์นี้เสกด้วยคาถา”จิปีปีเสคิจด เสคิจิปิ คิจิปิเส” ในยันต์ก็ลงด้วยคาถานี้เหมือนกัน ดังนี้จะเห็นว่าฤาษีตาไฟมาเกี่ยวข้องกับเวทมนต์คาถาและความเชื่อถือของไทยอยู่ไม่น้อย
