ทักษะ, พระ
เทวดาองค์นี้ เราๆ ไม่ค่อยได้เห็น เอ๊ย ได้ยิน ได้อ่านพบกันนักหรอกครับ ในวรรณคดีไทยก็เห็นแต่ในลิลิตนารายณ์สิบปางของ ร.๖ เท่านั้น แต่คำ “ทักษะ” นี่สิถูกกรอกหูบ่อยนักละ โดยเฉพาะในหมู่ครูนักเรียน ได้ยินบ่อยจนเอียนละ เช่น
วิชาทักษสัมพันธ์
นักเรียนจะต้องมีทักษะในการฟัง พูด อ่าน เขียน
คำว่า “ทักษะ” นี้แปลว่าความเชี่ยวชาญ ฉลาด และเทพพระทักษะก็มีความตามนัยนี้เหมือนกัน ท่านจัดเป็นเทพกลุ่มอาทิตย์ ซึ่งสะท้อนให้เห็นลักษณะของตะวันในแง่สร้างสรรค์ ว่างั้น
ส่วนอัตชีวประวัติของพระทักษะมีน้อยจังครับ ถึงงั้นก็เถอะพระองค์ออกจะมีความสำคัญ ในความสำคัญๆ นั้น พอจะสรุปเป็นความสำคัญที่สำคัญก็คือเป็นพ่อตาของเทพใหญ่ๆ หลายองค์ทีเดียว
พระทักษะเป็นเทวบุตรของพระพรหม บ้างก็ว่าพระทักษะเป็นบุตรพระอทิติ แต่บางแห่งกลับกัน พระอทิติเป็นบุตรพระทักษะ บ้างก็ว่าพระทักษะเป็นบุตรของพระอาทิตย์ ก็เลยสับสนเรื่องพระบิดามาก ส่วนพระมารดาจึงไม่ต้องรู้กันละ
พระทักษะมีพระธิดาถึง ๕๒ องค์ด้วยกัน บางคัมภีร์จัดพระธิดาของพระทักษะเป็นชุดๆ
ในหนังสือเทวกำเนิด ของพระยาสัจจาภิรมย์ ให้คำแปลบรรดาพระธิดาไว้ด้วย ก็เลยจดๆ มาเล่าให้อีกต่อละครับ เพราะเทพพระทักษะนี้แหล่งที่ค้นหายากจังเลย
พระทักษะมีชายาชื่อนางประสูติ และมีพระธิดากับนางประสูติ ๒๔ องค์ ดังนี้
๑. นางศรัทธา (เชื่อ)
๒. นางลักษมี (สมบัติ)
๓. นางธฤติ (หนักแน่น)
๔. นางดุษฎี (ยินยอม)
๕. นางปุษฎี (จำเริญ)
๖. นางเมธา (เชาวน์ไว)
๗. นางกิริยา (ทำ,จงรัก)
๘. นางพุทธิ (ฉลาด)
๙. นางสิชชา (เสน่หา)
๑๐. นางวปุ (ตัว)
๑๑. นางศานติ (สงบ)
๑๒. นางสิทธิ (สำเร็จ)
๑๓. นางเกียรติ (ชมเชย)
บรรดาพระธิดาทั้ง ๑๓ องค์นี้ ๑๐ ใน ๑๓ เป็นชายาของพระยม แต่จะเป็นใครบ้างหนังสือเค้าไม่ได้บอกไว้ผมก็เลยไม่รู้
๑๔. นางชยาติ (เลื่องลือ) เป็นชายาของมนุภฤคุ
๑๕. นางสตี (จริง) เป็นชายาของพระอิศวร
๑๖. นางสภูติ (เหมาะมั่น) เป็นชายาของมุนีมรีจิ
๑๗. นางสมฤดี (สติ) เป็นชายาของมุนีอังคีรส
๑๘. นางปรีติ (อิ่มใจ) เป็นชายาของมุนีปุลัสตยะ
๑๙. นางกษมา (อดทน) เป็นชายาของมุนีปุลหะ
๒๐. นางสันติ (ถ่อม) เป็นชายาของมุนีกรตะ
๒๑. นางอนสูยา (กรุณา) เป็นชายาของมุนีอัตริ
๒๒. นางอูรชา (ซาบซ่าน) เป็นชายาของมุนีวสิษฐ์
๒๓. นางสวาหา (บูชา) เป็นชายาของมุนีวหนิ
ทั้ง ๒๔ นางหรือองค์นี้ เป็นพระธิดา ๑ ชุดแล้วนะครับ แล้วพระทักษะยังมีพระธิดาอีก ๑ ชุดครับ แต่ไม่ทราบว่าเกิดจากพระชายาองค์ไหน ซึ่งพระธิดาองค์นี้ชื่อเป็นดาวนักษัตรทั้งนั้น และล้วนเป็นพระชายาของพระจันทร์ดังที่ผมเล่าไว้ในเรื่องพระจันทร์แล้ว เป็นแต่ตอนนั้นไม่ได้วงเล็บคำแปลไว้ด้วย คราวนี้ขอไล่ตามลำดับ ใส่คำแปลไว้ด้วย ก็จากหนังสือเล่มเดียวกันนั่นแหละ คือ
๑. อัสยุชหรืออัศวินี (ดาวม้า หรือดาวหางหนู)
๒. ภรณี (ดาวแม่ไก่)
๓. กฤตติกา (ดาวลูกไก่ หรือดาวธง)
๔. โรหิณี (ดาวจมูกม้า หรือดาวคางหมู)
๕. มิคสิร (ดาวหัวเนื้อ)
๖. อัททา หรืออารทรา (ดาวฉัตร)
๗. ปุนัพพสุ (ดาวเรือ)
๘. ปุษย (ดาวปุยฝ้าย)
๙. อสิลัส (ดาวพ้อม หรือดาวเรือน)
๑๐. มาฆะ (ดาววานร)
๑๑. บุพผัคคุณีหรือบุพพผลคุณ (ดาวเพดานหน้า หรือดาวแรดตัวผู้)
๑๒. อุตตรผัคคุณีหรืออุตตรผลคุณ (ดาวเพดานหลัง หรือดาวแรดตัวเมีย)
๑๓. หัตถะ (ดาวฝ่ามือ)
๑๔. จิตติ (ดาวตาจระเข้ หรือดาวต่อมน้ำ)
๑๕. สาติหรือสวาศิ (ดาวกะออม หรือดาวดวงแก้ว)
๑๖. วิสาขะ (ดาวหนองลาด หรือดาวเหมือง หรือดาวฆ้อง)
๑๗. อนุราช (ดาวหงอนนาค หรือดาวธนู)
๑๘. เชฐฐะ (ดาวงาช้าง หรือดาวคอช้าง)
๑๙. มูละ (ดาวช้างน้อย หรือดาวสะดือนาค)
๒๐. บุพพาสาทา (ดาวปากนก ดาวช้างตัวผู้ หรือสัปคับ)
๒๑. อุตตราสาทา หรืออุตตราษาฒะ (ดาวครุฑ หรือดาวช้างตัวเมีย หรือดาวแตรงอน)
๒๒. สวนะหรือศราพนะ (ดาวหลักชัย ดาวหามผี ดาวโลง
๒๓. ธนิฏฐ (ดาวกา หรือดาวไซ)
๒๔. ศตภิษก (ดาวมังกร หรือดาวทิมทอง)
๒๕. ปูรวภัทร (ดาวราชสีห์ตัวผู้ หรือดาวตัวทราย)
๒๖. อุตตรภัทร (ดาวราชสีห์ตัวเมีย หรือดาวไม้เท้า)
๒๗. เรวดี (ดาวปลาตะเพียน หรือดาวหญิงมีครรภ์)
มีเรื่องน่ารู้เกี่ยวกับพระทักษะเรื่องเดียวเท่านั้น ก็คือท่านมีหัวเป็นแพะ สาเหตุก็เพราะท่านมีลูกเขยเป็นถึงพระอิศวรนั่นแหละ ครั้งหนึ่งท่านทำพิธียัญญกรรม เชิญเทวดาทั้งหมดเว้นแต่พระอิศวร ด้วยเห็นว่าพระอิศวรนั้นชอบแต่งกายไม่มีบุคลิก ชอบคบหากับปีศาจ เอาหัวกะโหลกคนมาเป็นสังวาล ก็เป็นเรื่องพ่อตาและลูกเขยนั่นแหละ แต่ผู้ที่เดือดร้อนก็คือพระสตีซึ่งเป็นชายาของพระอิศวร พระสตีไปขอร้องพ่อ พ่อก็กลับหมิ่นประมาทพระอิศวรอีก พระสตีเสียใจจึงกลั้นใจตาย พระอิศวรก็กริ้วสิครับ เสด็จไปในงานนั้น ทรงพระแสงธนูศรยิงพระทักษะหัวขาดและยิงเทวดาบาดเจ็บไปมาก
ตอนที่พระอิศวรเสด็จไปในงานพิธีนี้ บางตำนานก็ว่าท่านแบ่งภาคไป คือแบ่งภาคเป็น พระวีรภัทร มีรูปร่างน่ากลัว ดุร้ายยิ่ง แล้วก็ไปยิงด้วยธนูนั่นแหละ แต่บางตำนานก็ว่าไม่ได้ยิงด้วยธนูหรอก ตัดศีรษะพระทักษะกันเลยแล้วโยนลงไปในไฟ พิธีนั้นไฟก็ไหม้ศีรษะพระทักษะหมด เหล่าเทวดาชั้นผู้ใหญ่พากันทูลขอร้อง พระอิศวรก็ประทานพรให้เทวดาที่บาดเจ็บกลับคืนดีตามเดิม ส่วนพระทักษณะนั้นกลับเอาหัวแพะมาต่อแทน พระทักาะจึงมีหัวเป็นแพะไป ที่พระอิศวรเอาหัวแพะมาต่อนั้น นัยว่าเป็นการประจานพ่อตาว่าโงเหมือนแพะ
นี่ละครับ ที่ผมงงอยู่ “ทักษะ” นั้นแปลว่าฉลาดอย่างที่กล่าวไว้ตอนต้น แล้ว ไงกลายเป็นโง่เหมือนแพะไปก็ไม่รู้ได้
ส่วนเรื่องพระสตีที่ตายไปนั้น พระอิศวรก็ต้องทรงเสียพระทัยเป็นธรรมดาละครับ แต่ไม่ต้องห่วงหรอกครับ พระสตีต่อมาเกิดใหม่เป็นธิดาท้าวหิมวัต (คือเขาหิมาลัย) มีนามว่าพระอุมา และก็ได้กับพระอิศวรอีกนั่นแหละ
เรื่องของพระทักษะก็เห็นจะเล่ากันได้เพียงเท่านี้เองครับ
ที่มา:รองศาสตราจารย์ประจักษ์ ประภาพิทยากร