พระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษาสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถมีขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ เมื่อทรงสถาปนาสมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรีพระราชเทวี ทรงพระอิสริยศักดิ์เป็นสมเด็จพระบรมราชินีนาถ ใน พ.ศ. ๒๔๔๐ ต่อมา พ.ศ. ๒๔๔๑ จึงมีพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษาสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ และถือเป็นราชประเพณีสืบมา เนื่องจากวันพระราชสมภพตรงกับวันเฉลิมพระชนมพรรษาสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชเจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร คือวันที่ ๑ มกราคม พระราชพิธีจึงจัดร่วมกันเป็นงาน ๓ วัน คือวันที่ ๓๑ ธันวาคม ถึงวันที่ ๒ มกราคม ในครั้งนั้นไม่มีพิธีสงฆ์ มีแต่งานสโมสรสันนิบาต พระราชทานเลี้ยงพระบรมวงศานุวงศ์ ทูตานุทูต ข้าราชการ แล้วถวายพระพร เวลาเที่ยงวันของวันที่ ๑ มกราคม ทหารบก ทหารเรือ ยิงปืนใหญ่เฉลิมพระเกียรติฝ่ายละ ๒๑ นัด
ครั้น พ.ศ. ๒๔๔๖ สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงเจริญพระชนมายุครบ ๔๐ พรรษา จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีการพระราชกุศลด้วย คือในวันที่ ๓๑ ธันวาคม พระสงฆ์ ๔๑ รูปเจริญพระพุทธมนต์ ณ พระที่นั่งบรมราชสถิตมโหฬาร มีพระแท่นมณฑลพิธีตั้งม้า
หมู่ประดิษฐานบุษบกพระพุทธบุษยรัตน์น้อย พระชัยนวโลหะรัชกาลที่ ๔ พระพุทธปฏิมาชัยวัฒน์ รัชกาลที่ ๔ พระพุทธปฏิมาชัยวัฒน์รัชกาลที่ ๕ และพระพุทธรูปประจำพระชนมวารของสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระเต้านํ้าพระพุทธมนต์ เทียนพระมหามงคล ๑ คู่ สองข้างพระแท่นมณฑล ตั้งตู้เทียนเท่าพระองค์ข้างตู้เทียนเท่าพระองศ์ตั้งม้าหมู่ประดิษฐานพระพุทธรูปเทวรูปองค์ประจำพระชนมพรรษา และพระพุทธรูปเทวรูปองค์แทรกพระชนมพรรษา
วันที่ ๑ มกราคม เวลาเช้า ๔ โมงเศษ ถวายภัตตาหารแด่พระสงฆ์ที่เจริญพระพุทธมนต์เมื่อวันก่อนเวลาเที่ยงวัน ทหารบก ทหารเรือ ยิงปืนใหญ่เฉลิมพระเกียรติฝ่ายละ ๒๑ นัด เวลาคํ่าพระราชทาน เลี้ยงพระบรมวงศานุวงศ์และถวายพระพรชัยมงคล ณ พระที่นั่งมูลสถานบรมอาสน์ มีงานสโมสรสันนิบาต
วันที่ ๒ มกราคม เวลาบ่าย ๔ โมงเศษ สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ เสด็จออกพระที่นั่งบรมราชสถิตมโหฬาร พระสงฆ์ถวายพระธรรมเทศนากัณฑ์ ๑ จบ ทรงประเคนผ้าไตรและเครื่องบริขาร เวลาคํ่าพระราชทานเลี้ยงพระบรมวงศานุวงศ์ ทูตานุทูตและข้าราชการ ณ พระที่นั่งจักรีมหาปราสาท
พระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษาปีต่อๆ มาโปรดเกล้าฯ ให้มีแต่การพระราชทานเลี้ยงเป็นประจำ นอกจากปีใดเปลี่ยนพระมหาทักษาจึงจะมีพิธีสงฆ์ด้วย จนกระทั่ง พ.ศ. ๒๔๕๖ สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถทรงเจริญพระชนมพรรษาบรรจบครบ ๕๐ ปี เป็นประเพณีนิยมว่าพระชนมพรรษาได้กึ่งร้อย พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๖ จึงได้โปรดเกล้าฯ ให้ตั้งการพระราชพิธีเฉลิมฉลองเป็นพระราชพิธีใหญ่เป็นพิเศษ เพื่อสนองพระเดชพระคุณแด่สมเด็จพระบรมราชชนนี พระพันปีหลวง หลังจากนั้นมาการพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษาจึงได้กำหนดมีพิธีสงฆ์ตลอดมาจนกระทั่งสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีเสด็จสวรรคต
พระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษาสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินีในรัชกาลที่ ๗ ก็ได้อนุโลมตามพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษาสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ กำหนดเป็นงาน ๒ วัน ดังตัวอย่างหมายกำหนดการนี้
หมายกำหนดการ
เฉลิมพระชนมพรรษา
สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี
ธันวาคม พระพุทธศักราช ๒๔๗๑
| วันที่ | เวลา | รายการ | ที่ | แต่งกาย |
| ๒๐ | ๑๗.๐๐ น. | สวดมนต์ | ครึ่งยศ | |
| ๒๑ | ๑๐.๓๐ น. | เลี้ยงพระ เวียนเทียน | พระที่นั่งอัมพร | ปกติ |
| ๑๗.๐๐ น. | สโมสรสันนิบาตมีละคร | สนามสวนศิวาลัยพระที่นั่งอัมพร | ครึ่งยศ
ปกติ |
|
| ๒๑.๓๐ น. |
มหาเสวกเอก เจ้าพระยาวรพงศ์พิพัฒน์ เสนาบดีกระทรวงวังรับพระบรมราชโองการเหนือเกล้าฯ สั่งว่า การมงคลราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษาสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กำหนดดังนี้
วันที่ ๒๐ ธันวาคม เจ้าพนักงานพระราชพิธีเตรียมการที่ห้องประชุมพระที่นั่งอัมพรสถานพระราชวังดุสิต เป็นห้องพระราชพิธี ตั้งพระแทนมณฑลน้อยประดิษฐานพระพุทธปฏิมากรชัยวัฒน์ ประจำรัชกาลปัจจุบัน พระชัยนวโลหะรัชกาลที่ ๔ พระพุทธรัตนานาวิล และพระพุทธรูปประจำวันของสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี พร้อมด้วยพระเต้าเครื่องสรงสนาน ตั้งม้าหมู่ประดิษฐานพระพุทธรูป และเทวรูปองค์ประจำพระชนมพรรษาและองค์แทรกและเครื่องนมัสการไว้พร้อมสรรพ
ถึงเวลา ๑๒ นาฬิกา ทหารบกและทหารเรือจะไดยิงปืนใหญ่เฉลิมพระเกียรติฝ่ายละ ๒๑ นัด
ครั้นเวลา ๑๗ นาฬิกา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี เสด็จออกห้องพระราชพิธี โปรดเกล้าฯ ให้นิมนต์พระสงฆ์ ๒๕ รูป มีพระเจ้าวรวงศ์เธอกรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ สมเด็จพระสังฆราชเป็นประธานขึ้นสู่ ณ ห้องฉัน สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีทรงประเคนไตรจีวรกับย่ามแก่พระสงฆ์ๆ ออกไปครองไตรจีวรใหม่กลับขึ้นมานั่งยังอาสนสงฆ์ในห้องพระราชพิธีแล้ว สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีทรงจุดเทียนพระมงคลและเทียนเท่าพระองค์ แล้วทรงจุดเทียนเครื่องนมัสการ ทรงศีล พระสงฆ์ ๒๕ รูปสวดพระพุทธมนต์ จบแล้ว ถวายอดิเรก ถวายพระพรลา
อนึ่ง วันนี้ตั้งแต่เวลา ๑๒ นาฬิกา ถึง ๑๘ นาฬิกา กรมวังในสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี จะได้จัดกระดาษสำหรับลงนามถวายพระพร สำหรับพระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายหน้าฝ่ายในและข้าทูลละอองธุลีพระบาทฝ่ายในที่พระที่นั่งอัมพรสถานแห่งหนึ่ง สำหรับทูตานุทูตและคณะที่ตำหนักราชฤทธิ์รุ่งโรจน์แห่งหนึ่ง สำหรับข้าทูลละอองพระบาทฝ่ายหน้าที่พระที่นั่งอภิเษกดุสิต พระราชวังดุสิตแห่งหนึ่ง
วันที่ ๒๑ ธันวาคม เวลา ๑๐ นาฬิกา ๓๐ นาที พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี เสด็จออกห้องพระราชพิธี โปรดเกล้าฯ ให้นิมนต์พระสงฆ์ขึ้นนั่งยังอาสน์แล้ว สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีทรงบาตร พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงประเคนภัตตาหารแก่สมเด็จพระสังฆราช และโปรดเกล้าฯ ให้พระบรมวงศานุวงศ์ทรงประเคนแก่พระสงฆ์อีก ๒๔ รูป แล้ว สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีทรงจุดธูปเทียนเครื่องสังเวยเทวดา อาลักษณ์อ่านประกาศสังเวยเทวดา พระสงฆ์ทำภักตกฤตย์เสร็จแล้ว สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีทรงประเคนเครื่องไทยธรรม พระสงฆ์ถวายอนุโมทนา ถวายอดิเรก ถวายพระพรลาแล้ว เจ้าพนักงานจะได้ตั้งบายศรีเวียนเทียนสมโภชดวงพระราชสมภพ
ครั้นถึงเวลา ๑๒ นาฬิกา สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีจะได้เสด็จสู่ที่สรงภายในพระราชมณเฑียร
เวลา ๑๗ นาฬิกา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี เสด็จออกพระที่นั่งบรมพิมาน พระบรมราชวงศ์เฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท ส่วนผู้ที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กระทรวงเชิญมาสโมสรสันนิบาต จะได้คอยเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทที่สนามสวนศิวาลัยในพระบรมมหาราชวัง พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี เสด็จลงยังสนาม พระบรมราชวงศ์ตามเสด็จพระราชดำเนิน พระราชวงศ์และอัครราชทูตผู้แทนรัฐบาลต่างประเทศ ข้าราชการและสตรีบรรดาศักดิ์เฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท มีพระราชปฏิสันถารแล้ว ทรงพระกรุณา โปรดเกล้าฯ พระราชทานเลี้ยงนํ้าชาเครื่องว่างเสร็จแล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชนี เสด็จขึ้น
ในคํ่าวันนี้ เสนาบดีกระทรวงวังรับพระราชเสาวนีย์ใส่เกล้าฯ เชิญเสด็จพระบรมวงศานุวงศ์ทั้งฝ่ายหน้าฝ่ายในมาทอดพระเนตรละครเนื่องในการเฉลิมพระชนมพรรษา ณ ท้องพระโรงหลังแห่ง พระที่นั่งอัมพรสถาน พระราชวังดุสิต
ถึงเวลา ๒๑ นาฬิกา ๓๐ นาที พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีเสด็จออกประทับ ณ ท้องพระโรงหลัง ทอดพระเนตรละครและพระราชทานเครื่องว่างแก่ผู้ที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เชิญมา ละครเลิกแล้ว เสด็จขึ้นเป็นเสร็จการ
การแต่งกาย
วันที่ ๒๐ เวลาสวดพระพุทธมนต์ แต่งเครื่องครึ่งยศ
วันท ๒๑ ตั้งแต่เวลาเลี้ยงพระตลอดจนเวียนเทียน แต่งเครื่องยศปกติ
เวลาเย็น การสโมสรสันนิบาต แต่งเครื่องครึ่งยศ เวลาค่ำ มีละครแต่งเครื่องยศปกติ
ที่ลงนามถวายพระพร
พระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายใน พระที่นั่งอัมพรสถานชั้นบน
ข้าทูลละอองธุลีพระบาทฝ่ายใน ห้องนางสนองพระโอษฐ์
พระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายหน้า ห้องถ้วย
ตำแหน่งเฝ้าฯ ที่พระที่นั่งอัมพรสถาน
พระบรมราชวงศ์ฝ่ายใน ประทับในห้องทิศเหนือห้องทรงพระอักษรก่อนเสด็จออก เมื่อเสด็จออกห้องพระราชพิธีประทับในห้องพระราชพิธี เมื่อเสด็จออกทอดพระเนตรละคร ประทับท้องพระโรงทรงพระราชวงศ์ฝ่ายใน ประทับที่พระเฉลียงทิศตะวันออกห้องพระราชพิธี เมื่อเสด็จทอดพระเนตรละครประทับที่ท้องพระโรงหลัง
พระบรมราชวงศ์ฝ่ายหน้า ประทับห้องแป๊ะเต๋งก่อนเสด็จออก เมื่อเสด็จออกห้องพระราชพิธี ประทับห้องพระราชพิธี เมื่อเสด็จออกทอดพระเนตรละครประทับท้องพระโรงหลัง
พระราชวงศ์ฝ่ายหน้า ประทับห้องถ้วย เมื่อเสด็จออกทอดพระเนตรละคร ประทับท้องพระโรงหลัง
พระสงฆ์ พักท้องพระโรงหลัง
ข้าทูลละอองธุลีพระบาทฝ่ายใน พักที่ห้องนางสนองพระโอษฐ์
ข้าทูลละอองธุลีพระบาทฝ่ายหน้า พักที่ห้องแก้ว และห้องอียิปต์
ตำแหน่งเฝ้าฯ ในการอุทยานสโมสร
พระบรมราชวงศ์ ห้องรับแขกพระที่นั่งบรมพิมาน นอกกว่านั้นที่สนามสวนศิวาลัย
หมายมา ณ วันที่ ๑๐ ธันวาคม พระพุทธศักราช ๒๔๗๑
ครั้นถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลปัจจุบัน พระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษาสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ปีแรกๆ ทรงกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กำหนดพระราชพิธี ๒ วัน ณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ตามหมายกำหนดการดังนี้
ที่ ๑๓/ ๒๕๐๑
หมายกำหนดการ
พระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา
สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ
สิงหาคม ๒๕๐๑
| วันที่ เวลา | รายการ | ที่ | แต่งกาย |
| ๑๒ ๙.๐๐-๑๗.๐๐น. | ลงชื่อถวายพระพร | ในพระบรมมหาราชวัง | ปรกติ |
| ๑๖.๓๐ น. | เจริญพระพุทธมนต์ | พระที่นั่งอมรินทร์ | ครึ่งยศ |
| ๑๓ ๑๐.๓๐ น. | เลี้ยงพระ | พระที่นั่งอมรินทร์ | ปรกติ |
นายกรัฐมนตรี ในตำแหน่งบังคับบัญชาสำนักพระราชวัง รับสนองพระบรมราชโองการเหนือเกล้าฯ สั่งว่า พระราชพิธีศุภมงคลเฉลิมพระชนมพรรษา สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ปีนี้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กำหนดการพระราชพิธีดังนี้
วันที่ ๑๒ สิงหาคม พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จพระราชดำเนินโดยรถยนต์พระที่นั่งจากพระตำหนักจิตรลดารโหฐาน สวนจิตรลดา ไปยังพระบรมมหาราชวัง
เวลา ๑๖ นาฬิกา ๓๐ นาที เสด็จพระราชดำเนินเข้าสู่พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถทรงจุดเทียนพระมหามงคล เทียนเท่าพระองค์และธูปเทียนบูชาพระพุทธรูป เทวรูปพระเคราะห์ แล้วทรงจุดธูปเทียนเครื่องนมัสการ ทรงศีล พระสงฆ์ ๒๗ รูปเจริญพระพุทธมนต์ พระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา จบแล้ว ถวายอดิเรก ถวายพระพรลา เสด็จพระราชดำเนินกลับ
วันนี้ ตั้งแต่เวลา ๙ นาฬิกา ถึงเวลา ๑๗ นาฬิกา สำนักพระราชวังได้จัดที่สำหรับลงพระนาม และนามถวายพระพรไว้ที่ในพระบรมมหาราชวัง
อนึ่ง เวลา ๑๒ นาฬิกา ทหารบก ทหารเรือ จะได้ยิงปืนใหญ่เฉลิมพระเกียรติฝ่ายละ ๒๑ นัด
วันที่ ๑๓ สิงหาคม พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จพระราชดำเนินโดยรถยนต์พระที่นั่งจากพระตำหนักจิตรลดารโหฐาน สวนจิตรลดา ไปยังพระบรมมหาราชวัง
เวลา ๑๐ นาฬิกา ๓๐ นาที เสด็จพระราชดำเนินเข้าสู่พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงจุดธูปเทียนเครื่องนมัสการ พระสงฆ์ถวายพรพระแล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงประเคนภัตตาหาร พระสงฆ์รับพระราชทานฉันเสร็จแล้ว สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงประเคนจตุปัจจัยไทยธรรม ถวายอนุโมทนา ถวายอดิเรก ถวายพระพรลา เสด็จพระราชดำเนินกลับ
การแต่งกาย
วันที่ ๑๒ สิงหาคม บ่าย เจริญพระพุทธมนต์ แต่งเครื่องแบบครึ่งยศ
วันที่ ๑๓ สิงหาคม เช้า แต่งเครื่องแบบปรกติ
สำนักพระราชวัง
วันที่ ๕ สิงหาคม ๒๕๐๑
ตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๕๑๗ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ กำหนดทรงบำเพ็ญพระราชกุศลเป็นส่วนพระองค์ ไม่มีหมายกำหนดการพระราชพิธี มีแต่หมายกำหนดการสำหรับลงนามถวายพระพรที่ในพระบรมมหาราชวัง และการยิงปืนใหญ่เฉลิมพระเกียรติ ดังนี้
ที่ ๑๑/ ๒๕๒๔
หมายกำหนดการ
พระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา
สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ
สิงหาคม พุทธศักราช ๒๕๒๔
เลขาธิการพระราชวัง รับพระบรมราชโองการเหนือเกล้าฯ สั่งว่า การพระราชพิธีศุภมงคล เฉลิมพระชนมพรรษา สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถปีนี้ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กำหนดดังนี้
วันพุธที่๑๒ สิงหาคม ตั้งแต่เวลา ๙ นาฬิกา ถึงเวลา ๑๗ นาฬิกา สำนักพระราชวังได้จัดที่สำหรับลงพระนามและนามถวายพระพรไว้ที่ในพระบรมมหาราชวัง
เวลา ๑๒ นาฬิกา ทหารบก ทหารเรือ จะได้ยิงปืนใหญ่เฉลิมพระเกียรติฝ่ายละ ๒๑ นัด
สำนักพระราชวัง
วันที่ ๕ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๕๒๔
การบำเพ็ญพระราชกุศลวันเฉลิมพระชนมพรรษาเป็นส่วนพระองค์มีรายการบำเพ็ญพระราชกุศลดังนี้
ในพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน ตั้งโต๊ะหมู่ประดิษฐานพระพุทธมณีรัตนปฏิมากร (พระแก้วรัสเซีย) และเทียนพระมหามงคล ๑ คู่ สองข้างโต๊ะหมู่ตั้งตู้เทียนเท่าพระองค์ และโต๊ะหมู่ประดิษฐานพระพุทธรูปเทวรูปองค์เสวย พระพุทธรูปเทวรูปองค์แทรก หน้าโต๊ะหมู่ประดิษฐานพระพุทธมณีรัตนปฏิมากร (พระแก้วรัสเซีย) ตั้งเครื่องนมัสการกระบะถม และปูลาดผ้าเป็นอาสนสงฆ์สำหรับพระสงฆ์ ๕ รูป สวดนพเคราะห์นวัคคหายุสมธัมม์
ในพระที่นั่งไพศาลทักษิณ บนโต๊ะหน้าพระวิมานพระสยามเทวาธิราชตั้งเทียนพระมหามงคล ๑ คู่ ถัดออกมาตั้งเครื่องราชสักการะ ธูปเทียนท้ายที่นั่ง และที่ทรงกราบราบ สองข้างพระวิมานพระสยามเทวาธิราช ตั้งโต๊ะประดิษฐานพระบรมรูปสมเด็จพระนเรศวรมหาราชและพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช
ข้างพระวิมานพระสยามเทวาธิราชด้านตะวันตก ที่พื้นปูผ้าขาวเป็นอาสนสงฆ์ พระที่นั่งภัทรบิฐ ตั้งเครื่องราชกกุธภัณฑ์ มีพระมหาพิชัยมงกุฎ พระแสงขรรค์ชัยศรี ธารพระกรชัยพฤกษ์ พระวาลวิชนี พระแส้หางช้างเผือก และฉลองพระบาทเชิงงอน หน้าพระที่นั่งภัทรบิฐตั้งเครื่องทองน้อยและที่ทรงกราบ
ข้างพระวิมานพระสยามเทวาธิราชด้านทิศตะวันออกตั้งโต๊ะหมู่ประดิษฐานพระบรมธาตุระย้ากินนร พระพุทธปฏิมาชัยวัฒน์ทุกรัชกาล พระพุทธรูปฉลองพระองค์สมเด็จพระนเรศวรมหาราช พระชัยนวโลหะรัชกาลที่ ๔ พระชัยนวโลหะรัชกาลที่ ๕ พระนิรันตรายและพระพุทธเพชรญาณสองข้างโต๊ะหมู่ตั้งตู้เทียนเท่าพระองค์ หน้าโต๊ะหมู่ทอดเครื่องนมัสการทองทิศและที่ทรงกราบ ต่อจากโต๊ะหมู่ออกไปตั้งธรรมาสน์เทศน์และที่พื้นปูลาดผ้าขาวเป็นอาสนสงฆ์
ชิดผนังด้านตรงข้ามกับโต๊ะหมู่ประดิษฐานพระพุทธรูปลาดสุจหนี่จัดเป็นที่ประทับราบของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามกุฎราชกุมาร สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี และพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองศ์เจ้าโสมสวลี พระวรชายา
เวลา ๑๕ นาฬิกา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี นาถ เสด็จพระราชดำเนินพร้อมด้วยสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี และพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโสมสวลี พระวรชายา โดยรถยนต์พระที่นั่งจากพระตำหนักจิตรลดารโหฐาน พระราชวังดุสิต ไปยังพระมหามณเฑียร ในพระบรมมหาราชวัง เสด็จฯ เข้าสู่ท้องพระโรงกลางพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงจุดเทียนพระมหามงคลเทียนเท่าพระองค์ ธูปเทียนบูชาพระพุทธรูปเทวรูปองค์เสวย พระพุทธรูปเทวรูปองค์แทรกแล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงจุดธูปเทียนเครื่องนมัสการ กระบะถมบูชาพระพุทธมณีรัตนปฏิมากร (พระแก้วรัสเซีย) ทรงกราบ สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถทรงจุดธูปเทียนที่โต๊ะหน้าพระสงฆ์สวดนพเคราะห์วัคคหายุสมธัมม์พระสงฆ์ ๕ รูปวัดราชประดิษฐ์มีพระธรรมปัญญาจารย์เป็นประธานสวดนพเคราะห์ แล้วเสด็จออกจากพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน ไปยังหอพระสุราลัยพิมาน พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถทรงจุดธูปเทียนท้ายที่นั่งบูชาพระพุทธรูปสำคัญ ทรงกราบ แล้วเสด็จฯ ไปยังหอพระธาตุมณเฑียร พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถทรงจุดธูปเทียนเครื่องทองน้อยถวายราชสักการะพระบรมอัฐิ ทรงกราบ เสด็จฯ ไปยังพระที่นั่งไพศาลทักษิณ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถทรงจุดธูปเทียนเครื่องทองน้อยที่หน้าพระที่นั่งภัทรบิฐ ถวายสักการะเทพยดารักษาพระมหาเศวตฉัตรและราชกกุธภัณฑ์ ทรงกราบ เสด็จฯ ไปยังพระวิมานพระสยามเทวาธิราช สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถทรงจุดเทียนพระมหามงคลบนโต๊ะหน้าพระวิมานพระสยามเทวาธิราช แล้วพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถทรงจุดธูปเทียนท้ายที่นั่งถวายสักการะพระสยามเทวาธิราช ทรงกราบสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถทรงจุดเทียนเท่าพระองค์ แล้วพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถทรงจุดธูปเทียนเครื่องนมัสการทองทิศบูชาพระพุทธรูปสำคัญต่างๆ แล้วประทับ ณ สุหนี่ เจ้าหน้าที่อาราธนาพระปริตรพระสงฆ์จำนวนเกินกว่าพระชนมายุหนึ่งรูป เจริญพระพุทธมนต์ เมื่อเจริญพระพุทธมนต์ถึงบทเสกทำนํ้าพระพุทธมนต์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จฯ ไปทรงจุดเทียนที่ฝาครอบพระกริ่งแล้วทรงประเคนแด่สมเด็จพระสังฆราช ครั้นพระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์จบ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงจุดเทียนดูหนังสือเทศน์พระราชทานให้เจ้าหน้าที่เชิญไปตั้งที่ธรรมาสน์เทศน์ สมเด็จพระญาณสังวรขึ้นนั่งบนธรรมาสน์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถทรงจุดธูปเทียนเครื่องทรงธรรม เจ้าหน้าที่อาราธนาศีลสมเด็จพระญาณสังวรถวายศีลและถวายพระธรรมเทศนา จบ ลงมานั่งยังอาสนสงฆ์ พระสงฆ์ทั้งหมดที่เจริญพระพุทธมนต์จะได้เจริญสมาธิภาวนาประมาณ ๓๐ นาที เสร็จแล้ว สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จฯ ไปถวายจัตุปัจจัยไทยธรรมแด่สมเด็จพระสังฆราช สมเด็จพระราชาคณะ พระราชาคณะพร้อมด้วยเครื่องบูชากัณฑ์เทศน์ เสร็จแล้วสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถเสด็จลงทรงยืนที่ท้องพระโรงหน้าพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน ถวายจตุปัจจัยไทยธรรมแก่พระสงฆ์ที่เจริญพระพุทธมนต์ที่พระที่นั่งไพศาลทักษิณและพระสงฆ์สวดนพเคราะห์ที่พระที่นั่งจักรพรรดิพิมานซึ่งเดินมารับจนหมดแล้ว เสด็จขึ้นพระที่นั่งไพศาลทักษิณประทับที่เดิม พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรม ราชินีนาถทรงหลั่งทักษิโณทก พระสงฆ์ถวายอนุโมทนา ถวายอดิเรก ถวายพระพรลา ออกจากพระที่นั่ง พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จฯ ไปทรงกราบที่หน้า เครื่องนมัสการ เสด็จฯ ไปประทับรถยนต์พระที่นั่ง เสด็จพระราชดำเนินกลับ
งานนี้เป็นการส่วนพระองค์ เฝ้าฯ เฉพาะพระราชวงศ์และข้าราชบริพาร แต่งกายปรกติ
ที่มา:กรมศิลปากร