บทเขียนเรื่อง “คติการปลูกเรือนเครื่องผูก” นี้เรียบเรียงขึ้นเพื่อประกอบการสัมมนาระดับชาติไทยศึกษาเรื่องวัฒนธรรมพื้นบ้าน ในด้านคติความเชื่อซึ่งจัดขึ้นโดยโครงการไทยศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
บทเขียนนี้เริ่มจากสมมติฐานของคำว่า “คติ” ถ้าคำว่าคติ มีความหมายว่าความเป็นไป ลักษณะ และวิธีแล้ว บทเขียนเรื่อง “คติการปลูกเรือนเครื่องผูก” ก็จะมีเนื้อหาสาระ แสดงความเป็นไปของลักษณะแห่งรูปแบบตลอดวิธีการปลูกเรือนและคุณค่าของเรือนไทยประเภทนี้ โดยลำดับ บทเขียนเรื่องนี้ได้รวบรวมข้อมูลและเรียบเรียงขึ้นภายในเวลากระชั้นกับวันที่กำหนดการสัมมนา จึงย่อมจะมีเนื้อหาสาระสำคัญหายหกตกหล่นไปบ้างยังไม่ควรถือว่าเป็นบทเขียนที่สมบูรณ์นัก ขอเพียงเป็นแต่เอกสารประกอบการสัมมนา ซึ่งอาจมีการเพิ่มเติมรายละเอียดในการบรรยายต่อไป และในส่วนการพรรณนา อธิบายความซึ่งอาจจะขรุขระไม่เรียบร้อยด้วยถ้อยคำ ซึ่งผู้เรียบเรียงไม่สู้เป็นประสาในการที่จะขัดเกลาให้งดงามได้ ก็พร้อมที่จะรับความติเตียนด้วยเมตตาแต่ท่าน ผู้อ่านผ่านบทเขียนนี้ แต่ทั้งนี้จะอย่างไรก็ตาม เนื้อความที่ปรากฏในบทเขียนทั้งหมดได้เรียบเรียงขึ้นด้วยความบริสุทธิ์ใจในการที่จะผดุงรักษาและเผยแพร่คติการปลูกเรือนเครื่องผูก อันเป็นมรดกทางวัฒนธรรมของคนในชาติมิให้เสื่อมสูญไป ขอได้รับทราบจากความจริงใจของผู้เรียบเรียงมา ณ ที่นี้
เรือนซึ่งคนได้ปลูกสร้างขึ้นเพื่อเป็นที่อยู่อาศัยโดยทั่วไปนั้นมักจะมีแบบอย่างและลักษณะทรวดทรงของเรือน การใช้วัสดุในการปลูกสร้าง ทำเรือน วิธีการในการปลูกเรือน ตลอดจนกระทั่งการตกแต่งความ สวยงาม แก่ตัวเรือน ล้วนเป็นไปต่างๆ กัน ซึ่งทั้งนี้อาจเป็นไปโดยอิทธิพลจากสภาพของลมฟ้าอากาศเป็นเงื่อนไข บันดาลให้เป็นไปได้ประการหนึ่ง หรืออาจเป็นไปโดยอิทธิพลของขนบประเพณีนิยมของคนในสังคมหนึ่งๆ ที่ถือเข้าไว้ และสืบทอดกันต่อๆ มา เป็นเหตุให้เกิดรูปแบบของเรือนเป็นเช่นนั้นๆ หรืออาจจะเป็นเหตุด้วยความจำกัดในการได้มาซึ่งวัสดุซึ่งได้ใช้ปลูกสร้างทำเรือนในถิ่นนั้นๆ จึงทำให้เกิดรูปแบบขึ้นเฉพาะในถิ่นนั้น หรืออาจจะเนื่องด้วยเหตุผลส่วนบุคคล หรืออาศัยเหตุอื่นๆ อีกนานาประการ ซึ่งเป็นเหตุให้เรือนที่คนได้ปลูกสร้างขึ้นทั่วไปนั้นมีรูปแบบทรวดทรงตลอดจนกระทั่งความสวยงามมีต่างๆ กันออกไปได้
รูปแบบของเรือนซึ่งมีลักษณะต่างๆ หลากหลายออกไป โดยเนื่องมาแต่เหตุนานาประการดังกล่าวอย่างย่อนี้ ล้วนเป็นสิ่งที่มีสาระสำคัญทางด้านวัฒนธรรม โดยที่เรือนแต่ละแบบๆ นั้น ล้วนแสดงให้เห็นความคิดความสามารถของตนในการแก้ปัญหาเพื่อให้ได้ที่อยู่อาศัย อันเป็นวัตถุปัจจัยขึ้นพื้นฐานสำหรับการดำรงชีพของตนเอง และคนในครอบครัวได้อย่างเหมาะสมในทุกโอกาสเป็นที่คุ้มกันภัยได้ เป็นที่ อาศัยได้ด้วยความปกติสุข และเป็นที่กำเนิดสมาชิกของสังคม อันจะเป็นผู้สืบทอดพืชพันธ์มนุษยชาติต่อไปในกาลข้างหน้าอีกด้วย นอกจากนี้เรือนแต่ละแบบ ยังแสดงสาระสำคัญที่ผูกพันกับพฤติกรรมและวิถีชีวิตของคน ผู้เป็นเจ้าของเรือน และสมาชิกในครัวเรือนนั้น ในด้านขนบธรรมเนียมประเพณีต่างๆ อันเป็นไปเพื่อการมีชีวิตที่ดีกว่า ดังนี้เรือนแต่ละแบบ จึงเป็นประจักษ์พยานทางวัฒนธรรม ทั้งในด้าน วัตถุธรรม คุณธรรม มีพร้อมเพรียงอยู่ในเรือนนั้น
เรือนเครื่องผูก เป็นเรือนที่อยู่อาศัยประเภทหนึ่ง สำหรับคนไทยระดับชาวบ้าน เรือนประเภทนี้ได้รับการปลูกขึ้นเป็นที่อยู่มีทั่วไปในชนบททุกภาคของประเทศไทย เรือนเครื่องผูกได้รับการปลูกสร้างขึ้น โดยอาศัยวัสดุที่มีอยู่และพึงหาได้ในพื้นถิ่นนั้นๆ รูปแบบและขนาดของเรือนกำหนดขึ้นอย่างเหมาะสมกับสภาพฝนฟ้าอากาศและความเป็นอยู่และวิธีการในการปลูกสร้างเรือนประเภทนี้ ยังแสดงให้เห็นความ รู้และความสามารถของคนระดับชาวบ้านในการแก้ปัญหาในการสร้าง ที่อยู่อาศัยเป็นอย่างดี ทั้งนี้ก็เพื่อการมีชีวิตที่ดีกว่า เรือนเครื่องผูกจึงเป็นประจักษ์พยานทางวัฒนธรรมทั้งในด้านวัตถุธรรมและคุณธรรม อันเป็นไปเพื่อคนผู้ซึ่งได้อาศัยเรือนนั้นมีชีวิตวัฒนาโดยลำดับ
เรือนเครื่องผูกมีความเป็นมาอันเป็นภูมิหลังที่มีสาระสำคัญ และคติในการปลูกสร้างที่เป็นการแสดงออกทางด้านวัฒนธรรมของชาว บ้านในการปลูกที่อยู่อาศัยอันเป็นวัตถุปัจจัยพื้นฐานที่จะทำให้ชีวิตและสังคมตั้งมั่นและดำเนินไปได้ด้วยดี
ที่มาโดย:จุลทัศน์ พยาฆรานนท์ คณะมนุษยศาสตร์ วิทยาเขตกลาง มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ