สมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี บรมราชินี

เป็นสมเด็จพระอัครมเหสีในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระเจ้าหลานเธอในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว พระนามเดิมหม่อมเจ้าหญิงโสมนัส พระธิดาพระองค์เจ้าลักขณานุคุณ หม่อมงิ้วเป็นพระมารดา พระราชสมภพเมื่อวันที่ ๒๑ ธันวาคม พ.ศ. ๒๓๗๗

เมื่อสมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี บรมราชินี พระชนมายุ ๖ เดือน พระองค์เจ้าลักขณานุคุณ พระบิดาก็สิ้นพระชนม์ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระอัยกา ทรงพระเมตตาว่าทรงกำพร้าแต่ยังทรงพระเยาว์ จึงโปรดเกล้าฯ ให้รับจากวังของพระบิดามาทรงอุปถัมภ์ในพระบรมมหาราชวัง โดยโปรดเกล้าฯให้พระองค์เจ้าวิลัยศรีพระมาตุจฉาเป็นผู้อภิบาล ต่อมาเมื่อสมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี บรมราชินี พระชนมายุ ๑๒ พรรษา พระองค์เจ้าวิลัยศรีก็สิ้นพระชนม์ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระเมตตาพระเจ้าหลานเธอยิ่งขึ้น ทรงสถาปนาพระอิสริยยศขึ้นเสมอพระราชธิดาเป็นพระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าโสมนัสวัฒนาวดี

ครั้นถึง พ.ศ. ๒๓๘๙ โปรดเกล้าฯ ให้ตั้งการพิธีโสกันต์อย่างพิธีของเจ้าฟ้า ดังปรากฏความในพระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๓ ฉบับเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ ว่า

“ลุศักราช ๑๒๘๐ (พ.ศ. ๒๓๘๙) เป็นปีที่ ๒๓ ในเดือน ๕ นั้น ตั้งการโสกันต์พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าโสมนัสวัฒนาวดี ซึ่งเป็นพระธิดาของพระองค์เจ้าลักขณา เป็นกำพร้ามาแต่ยังทรงพระเยาว์ โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้รับเลี้ยงไว้ในพระราชวัง ครั้นทรงจำเริญขึ้นก็ทรงพระเมตตาว่าเป็นเจ้ากำพร้า เมื่อจะโสกันต์นั้น ให้มีการแห่และการเล่น เหมือนอย่างสมเด็จเจ้าฟ้ากุณฑลทิพยวดี แต่ไม่มีเขาไกรลาศและมยุรฉัตร”

นอกจากนี้ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวยังโปรดให้สร้างวัดเพื่อเป็นเกียรติยศแก่สมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี

บรมราชินี พระราชทานนามว่า วัดราชนัดดาราม แสดงถึงความสนิทเสน่หายิ่ง เมื่อแรกสร้างวัด สมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี บรมราชินี เสด็จทรงวางศิลาฤกษ์และยกขื่อพระอุโบสถ

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ สถาปนาเป็นสมเด็จพระอัครมเหสี ประกอบพระราชพิธีราชาภิเษก เมื่อวันที่ ๒ มกราคม พ.ศ. ๒๓๙๕ ต่อมา สมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี บรมราชินี ประสูติพระราชโอรสพระองค์หนึ่งแต่สิ้นพระชนม์ ในวันประสูติ สมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี บรมราชินี ซึ่งทรงพระประชวรมาก่อนจะมีพระประสูติกาลแล้วพระอาการทรุดลง แม้
พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้รักษาพยาบาลทั้งทางแพทย์ไทย คือพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวงศาธิราชสนิท และแพทย์ชาวอเมริกัน เช่น หมอบรัดเล แต่พระอาการหนักมาก สมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี บรมราชินี สวรรคตเมื่อวันที่ ๑๐ ตุลาคม พ.ศ. ๒๓๙๖ รวมพระชนมายุ ๑๙ พรรษา

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงอาลัยในสมเด็จพระอัครมเหสีเป็นอย่างยิ่ง จึงโปรดให้สร้างวัดพระราชทานเป็นอนุสรณ์คือ วัดโสมนัสวิหาร โดยใช้ทุนทรัพย์จากพระราชมรดกของสมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี บรมราชินี

ที่มา: จากหนังสือเรื่อง สตรีสำคัญในประวัติศาสตร์ไทย
เรียบเรียงโดย: ธีระ แก้วประจันทร์