ปลานอกจากใช้เป็นอาหารแล้ว ปลาบางชนิด คนเรายังเอามาให้กัดกันเป็นเกมพนันกันก็มีเช่นปลากัด เป็นต้น
นอกจากนี้ปลายังเป็นสัตว์ที่สวยงามเลี้ยงใส่ตู้ไว้ดู ไว้ศึกษาความเป็นอยู่ของมันก็ได้ ปลาที่เลี้ยงไว้เพื่อสวยงามนั้น เช่นปลาเงินปลาทอง หรือพวกปลาสีสวยงาม
ต่างๆ ปลาเหล่านี้มีอยู่หลายชนิด โดยมากก็คนมีเงินมักจะเลี้ยงไว้ดู ของไทยเราเองก็คงจะมีมานานแล้ว อย่างเช่น ปรากฏว่าขุนช้างเศรษฐีมีเงินแต่อัตคัดเกษาของเราก็เลี้ยงปลาเงินปลาทองไว้เหมือนกัน ดังคำกลอนตอนหนึ่งว่า
“ถัดถึงกระถางอ่างน้ำ ปลาทองว่ายคล่ำเคล้าคลึงสม
พ่นน้ำดำลอยถอยจม น่าชมชักคู่อยู่เคียงกัน
บ้างแหวกจอกออกช่องภูเขาเคียง วัดเหวี่ยงแว้งหางระเหิดหัน
บ้างกินไคลไล่เคล้าพัลวัน ถัดนั้นแอกไถละไมงอน”
นี้เป็นเรื่องของปลาที่เลี้ยงไว้สวยงาม
อาหารปลาเป็นอาหารที่มีรสอร่อย และไม่น่าเบื่อ เพราะปรุงได้หลายรส ปลาบางชนิดก็มีรสชาติแปลกกว่าปลาอย่างอื่น และคนบางคนก็ชอบปลาอย่างหนึ่งแต่ไม่ชอบปลาอีกอย่างหนึ่ง เป็นต้น คนธรรมดาอย่างเราชอบอะไรก็ไม่เป็นพิษเป็นภัยแก่ใคร แต่คนที่มีอำนาจ บางคนถ้าสิ่งใดที่ตนชอบแล้ว มักจะไม่ยอมให้คนอื่นมาร่วมชอบด้วย เช่นเรื่องปลาของเรานี้ก็มีเหมือนกัน พระเจ้าแผ่นดินไทยสมัยอยุธยาพระองค์หนึ่ง คือ สมเด็จพระเจ้าท้ายสระ ปรากฏว่าโปรดการทรงเบ็ดมาก และพอพระทัยเสวยปลาตะเพียนมากทีเดียว ถึงกับออกพระราชกำหนดห้ามมิให้คนทั้งปวงรับประทานปลาตะเพียนเป็นอันขาด ใครขัดขืนถูกปรับเป็นเงินตรา ๕ ตำลึง คือ ๒๐ บาท เงิน ๒๐ บาทสมัยกรุงศรีอยุธยาเห็นจะเป็นเงินหมื่นสมัยนี้นั่นแหละ คนอย่างนี้ก็มีด้วย
ขอแถมตำราทำนายฝันสักเล็กน้อย “ผู้ใดฝันว่าหาปลา เห็นความฝันดี ผู้ฝันจะคิดสิ่งใดสมความปรารถนา ฝันว่าได้ปลา ผู้ฝันจะได้รับทรัพย์สมบัติและจะมีความสุข” แต่ทางที่ดีแล้วอย่ามัวฝันว่าได้ปลาอยู่เลย ถ้าท่านอยากได้ทรัพย์สมบัติและมีความสุขละก็ ขยันทำการงานหาเงินทองไว้ทำการงานโดยสุจริตไว้เถิด แล้วท่านจะมีความสุขเอง
ปลาเป็นอาหารของคนไทยเรามาแต่เดิม ความจริงปลานั้นเป็นอาหารของมนุษย์ชาติมาตั้งแต่ดึกดำบรรพ์มาแล้ว เพราะว่าคนเรานั้นต้องอาศัยน้ำในการดำรงชีพ เช่นเดียวกับปลาต้องอยู่ในน้ำนั่นเอง คนเราขาดอาหารอย่างอื่นได้เป็นเวลาหลายวัน แต่ถ้าขาดน้ำเพียงวันสองวันเท่านั้นเห็นจะสิ้นใจตายเป็นแน่ เมื่อน้ำเป็นปัจจัยสำคัญในการดำรงชีวิต คนเราจึงต้องอยู่ใกล้น้ำเมื่อคนเราอยู่ใกล้น้ำ ปลาก็อยู่ในน้ำ ปลาจึงเป็นสัตว์ที่มนุษย์เรานำเอามาเป็นอาหารได้ง่ายกว่าสัตว์ชนิดอื่น เพราะปลาน้อยชนิดที่สามารถจะทำอันตรายแก่คนได้ และก็หาได้ง่ายกว่าสัตว์ชนิดอื่น ดังนั้นประวัติของคนชาติต่างๆ จึงมีเรื่องเกี่ยวกับการจับปลาแทบทั้งนั้น
ชาวญี่ปุ่นถือว่าปลานั้นมีเจ้าแห่งทะเลเป็นเจ้าของ เช่นเดียวกับที่คนไทยเราเชื่อว่าจระเข้หรือปลาในท้องที่บางแห่งเป็นของเจ้า นั่นแหละ ชาวเกาะไหหลำซึ่งมีอาชีพทางจับปลาเป็นสำคัญก็นับถือเจ้าอยู่ตนหนึ่ง เรียกว่า เซียนเจียงไท้กง ถ้าท่านเห็นตุ๊กตาจีนคอนปลาสองตัวละก็รู้ไว้เกิดว่านั่นคือรูปเซียน เจียงไท้กง ของชาวไหหลำละ เซียนเจียงไท้กงนี้ ที่ชาวไหหลำนับถือว่าเป็นเจ้าแห่งการจับปลาก็เพราะว่าสมัยที่ท่านผู้นี้มีชีวิตอยู่ ท่านได้เอาเบ็ดตกปลาและก็ได้ปลาตามที่ต้องการเสมอไป แต่เบ็ดของเจียงไท้กงนั้น แทนที่จะทำเป็นรูปงอเหมือนของคนทั่วไป กลับเป็นเหล็กแหลมตรงๆ ไม่ได้งอ เมื่อมีคนถามว่าเบ็ดไม่งอจะตกปลาได้หรือเจียงไท้กงบอกว่า ปลาตัวใดอยากกินเบ็ดก็มา ไม่อยากกินเบ็ดก็ไม่มา แล้วก็ตกเบ็ดได้ปลาทุกที คนเห็นเป็นอัศจรรย์และนับถือว่าเป็นเจ้าแห่งอาชีพตกปลาต่อมา เรื่องของเซียนเจียงไท้กงนี้ ถ้าจะเทียบกับของคนไทยเราแล้วเห็นจะพอๆ กับพระสังข์ในเรื่องสังข์ทองของเรานั่นเอง แต่พระสังข์ของเราหาปลาโดยไม่ต้องใช้เครื่องมืออย่างอื่น นอกจากมนต์เรียกปลาโดยอธิษฐานว่า ปลาตัวใดถึงที่ตายก็ให้ขึ้นมาเท่านั้นเอง มนต์นี้พระสังข์ได้มากจากแม่เลี้ยง ซึ่งเป็นนางยักษ์ชื่อพันธุรัตน์ แต่ตอนพระสังข์สิ้นชีพนั้น คงจะไม่ได้สอนมนต์ให้ใครไว้พวกเราเลยต้องหาเครื่องมือจับปลากันอยู่จนทุกวันนี้
เบ็ดตกปลา คงจะเป็นเครื่องมือจับปลาที่มีมานานมากทีเดียว เพราะในหนังสือเรื่องสามก๊กซึ่งกล่าวถึงเหตุการณ์เมื่อพันกว่าปีมาแล้ว ยังได้กล่าวถึงขงเบ้งตกเบ็ดเล่นได้ด้วย ไทยเราเองก็รู้จักการตกเบ็ดมานานแล้วอย่างน้อยก็สมัยกรุงศรีอยุธยา เพราะปรากฏว่าพระเจ้าเสือของเราชอบทรงเบ็ดเป็นที่สุด สถานที่ทรงเบ็ดก็เห็นจะเป็นแถวปากน้ำแม่กลองหรือแถบจังหวัดเพชรบุรี เพราะเป็นที่ชายเลนปลาชุกชุม
การใช้เบ็ดจับปลานั้น เป็นวิธีการที่ง่ายกว่าใช้เครื่องมืออย่างอื่น แต่เป็นเครื่องจับปลาเพื่อหาอาหารเป็นวันๆ เท่านั้น จะทำให้เป็นล่ำเป็นสันเหมือนเครื่องมืออย่างอื่นนั้นลำบาก เบ็ดเท่าที่กรมการประมงรวบรวมชื่อไว้มีถึง ๑๐๐ กว่าชนิด แสดงว่าเบ็ดนั้นมนุษย์เราได้พัฒนาการมาเป็นเวลานานทีเดียว จึงมีวิธีการใช้ตกปลานับเป็น ๑๐๐ วิธีดังนี้ได้
ปลานั้นนอกจากจะขุดบ่อเลี้ยงแล้ว ในท้องที่บางแห่งเขาเลี้ยงปลาในนาข้าวด้วย คือพอจะเกี่ยวข้าวได้ก็จับปลาได้ด้วย ขายทั้งข้าวทั้งปลา ซึ่งก็นับว่าดีเหมือนกัน
ปลานั้นมีตั้งแต่ขนาดเล็กที่สุด เช่น ปลาเข็ม จนขนาดใหญ่ที่สุดคือ ปลาวาฬ ปลาน้ำจืดที่ใหญ่ที่สุดก็เห็นจะเป็นบึก ซึ่งมีอยู่แห่งเดียวในแม่น้ำโขงของเรา ปลาบึกนั้นเป็นปลาอยู่ในจำพวกวงศ์ปลากด แต่มีขนาดใหญ่กว่าปลากดมาก ว่ากันว่าตัวที่มีขนาดใหญ่น้ำหนัก ๓-๔๐๐ กิโลกรัมก็มี เคยเห็นตัวที่เล็กที่สุดน้ำหนักราว ๑๔๐ กิโลกรัม ปลาบึกนี้เป็นปลาที่คนริมฝั่งแม่น้ำโขงถือกันว่าเป็นปลาของเจ้า ใครได้รับประทานเนื้อปลาเข้าไปแล้ว ถือกันว่าจะมีโชคดี การล่าปลาบึกสมัยก่อนต้องทำพิธีกันมากมาย จึงจะจับได้ และเป็นงานที่สนุกสนานของชาวหนองคายและเวียงจันทน์ทีเดียว แต่ต่อมาประเพณีนี้ซบเซาไป เพราะปลาบึกนั้นอยู่ในอ่างตรงที่ภูเขาสองฝั่งแม่น้ำโขงลงมาจรดกันทั้งสองฝั่ง และปลาบึกอยู่ในเวิ้งใต้ภูเขานี้ ซึ่งตั้งอยู่เหนืออำเภอศรีเชียงใหม่ จังหวัดหนองคายขึ้นไป แต่ทางฝั่งประเทศลาวนั้น อยู่ในความยึดครองของฝ่ายคอมมิวนิสต์ การพิธีจับปลาบึกจึงเลิกละไปหลายปีมาแล้ว เวลานี้ปลาบึกถูกจับโดยอวนไนล่อน นอกอ่างปลาบึก เหมือนปลาสามัญทั่วไป คนรับประทานเนื้อแล้วจะโชคดีเหมือนเดิมหรือไม่ก็ไม่ทราบ
เนื้อของปลาบึกนั้นเป็นเนื้อละเอียด ไม่คาวเหมือนปลาทั่วไป เหมือนหมูเนื้อแดง จะทำกับข้าวได้ทั้งเผ็ดและจืดหรือปิ้งจี่ก็ได้ โดยเฉพาะไข่ของปลาบึกนิยมเป็นอาหารในราชสำนักมาแต่เดิม
ที่มา:วิชาภรณ์ แสงมณี