คนเป็นสัตว์ที่ชอบอยู่เป็นกลุ่ม เริ่มตั้งแต่กลุ่มครอบครัวจนถึงเป็นชาติ พระพุทธองค์ทรงแสดงหน้าที่ของแต่ละคนในกลุ่มคน คือในสังคมนั้นๆ ที่พึงปฏิบัติต่อกัน เริ่มตั้งแต่คนในครอบครัว เช่น ในระหว่างพ่อแม่กับลูก จนถึงพระเจ้าแผ่นดินกับประชาชน หรือระหว่างประเทศหนึ่งกับอีกประเทศหนึ่ง เป็นต้น โดยทรงแสดงหน้าที่อันควรปฏิบัติต่อกัน เพื่อผลคือความสงบ และความอยู่เย็นเป็นสุข
หน้าที่ของพ่อแม่ที่ควรปฏิบัติต่อลูก ทรงแสดงไว้ดังนี้
๑. ไม่ให้ทำความชั่ว
๒. ให้ทำความดี
๓. ให้การศึกษา
๔. หาภรรยาที่ดีให้
๕. มอบมรดกให้เมื่อถึงเวลาอันสมควร
หน้าที่ของลูกที่ควรประพฤติต่อพ่อแม่ ทรงแสดงไว้ดังนี้
๑. เลี้ยงพ่อแม่ด้วยความกตัญญูกตเวที
๒. ช่วยทำธุรกิจของพ่อแม่
๓. สร้าง รักษาชื่อเสียง ทำให้เกิดความมั่นคงแก่วงศ์สกุล
๔. ประพฤติตัวดี ควรแก่การที่พ่อแม่จะมอบมรดกให้ด้วยความไว้วางใจ
๕. เมื่อพ่อแม่ตายไปแล้วก็ไม่ลืมบุญคุณ บำเพ็ญกุศลอุทิศส่วนบุญไปให้
หน้าที่ของครูอาจารย์ที่ควรปฏิบัติต่อศิษย์ มีดังนี้
๑. แนะนำศิษย์อย่างดี ด้วยมีเจตนาดี
๒. สอนอย่างดี ด้วยความตั้งใจดี
๓. สอนวิทยาการให้สิ้นเชิง ไม่ปิดบังด้วยความปรารถนาดี
๔. ยกย่องให้ปรากฏในเพื่อนฝูง
๕. ช่วยเหลืองศิษย์มิให้มีอันตรายและให้มีความสุข
หน้าที่ของศิษย์ที่ควรปฏิบัติต่อครูอาจารย์ มีดังนี้
๑. มีความเคารพนับถือครูอาจารย์
๒. ช่วยทำธุรกิจของครูอาจารย์
๓. เชื่อฟังครูอาจารย์
๔. มีความกตัญญูกตเวทีในครูอาจารย์
๕. เล่าเรียนด้วยความตั้งใจ
หน้าที่ดังกล่าว ไม่ได้กล่าวถึงความรักที่พ่อแม่มีต่อลูก ที่ครูอาจารย์มีต่อศิษย์ ทั้งนี้เพราะพ่อแม่ และครูอาจารย์ย่อมมีความรักต่อลูก และศิษย์เป็นธรรมดาอยู่แล้ว
ในระหว่างสามีกับภรรยา พระพุทธองค์ทรงแสดงหน้าที่อันพึงปฏิบัติต่อกันดังนี้
หน้าที่ของสามีที่ควรปฏิบัติต่อภรรยา มีดังนี้
๑. ยกย่องว่าเป็นภรรยา
๒. ไม่ดูหมิ่นเหยียดหยาม
๓. ไม่นอกใจ มีความซื่อสัตย์
๔. มอบความเป็นใหญ่ในบ้านให้
๕. ให้เครื่องประดับเครื่องแต่งตัว
หน้าที่ภรรยาที่ควรปฏิบัติต่อสามี มีดังนี้
๑. จัดงานในบ้านดี
๒. สงเคราะห์คนของสามีดี
๓. ไม่นอกใจสามี มีความซื่อสัตย์
๔. รักษาทรัพย์ที่สามีหามาได้ไว้
๕. มีความขยัน
ตามธรรมดาคนต้องมีเพื่อน และเพื่อนเป็นส่วนหนึ่งของชีวิต พระพุทธเจ้าทรงแสดงหน้าที่ของเพื่อนที่ควรปฏิบัติต่อกันดังนี้
๑. ช่วยเหลือเพื่อน
๓. ทำแต่สิ่งที่เป็นประโยชน์แก่เพื่อน
๔. เป็นคนเสมอต้นเสมอปลายกับเพื่อน
๕. ซื่อสัตย์ต่อเพื่อน
๖. ป้องกันเพื่อนจากอันตราย
๗. ป้องกันทรัพย์ของเพื่อนจากอันตราย
๘. เป็นที่พึ่งของเพื่อนเมื่อเพื่อนมีอันตราย
๙. ไม่ทิ้งเพื่อนในคราวที่เพื่อนประสบความวิบัติ
๑๐. นับถือวงศ์ญาติของเพื่อนเหมือนญาติของตน
ระหว่างนายจ้างกับลูกจ้าง พระพุทธองค์ก็ทรงแสดงหน้าที่อันควรปฏิบัติต่อกันไว้ดังนี้
หน้าที่ของนายจ้างที่ควรปฏิบัติต่อลูกจ้าง มีดังนี้
๑. ให้ลูกจ้างทำงานตามสมควรแก่กำลัง และความรู้ความสามารถ
๒. ให้อาหารและค่าจ้างรางวัลตามสมควร
๓. ให้การรักษาพยาบาลในยามเจ็บไข้
๔. ให้รางวัลพิเศษเมื่อทำงานดี
๕. ให้ลูกจ้างได้พักตามกาลอันสมควร
หน้าที่ของลูกจ้างที่ควรปฏิบัติต่อนายจ้าง มีดังนี้
๑. ขยันทำงานก่อนนายจ้าง
๒. เลิกทำงานภายหลังนายจ้าง
๓. ซื่อสัตย์ต่อนายจ้าง ไม่คดโกงลักของ
๔. ทำงานดี
๕. สรรเสริญนายจ้าง
ในระหว่างผู้ใหญ่กับผู้น้อย ทรงแสดงหน้าที่อันสมควรปฏิบัติต่อกัน ดังนี้
หน้าที่ของผู้ใหญ่ที่ควรปฏิบัติต่อผู้น้อย มีดังนี้
เว้นอคติ คือ ความลำเอียง เพราะชอบ เพราะชัง เพราะหลง เพราะกลัวเกรง และ
๑. มีเมตตา
๒. มีกรุณา
๓. มีมุทิตา พลอยยินดีกับผู้น้อยเมื่อเขาได้ดี ไม่ริษยา
๔. มีอุเบกขาในผู้น้อย เมื่อไม่อาจแสดงความรู้สึกอย่างอื่นได้ ดังนี้เรียกว่า พรหมวิหาร
หน้าที่ของผู้น้อยที่ควรปฏิบัติต่อผู้ใหญ่ มีดังนี้
๑. มีความเคารพยำเกรง
๒. ไม่เย่อหยิ่งอวดดีดื้อรั้น
๓. รู้จักพอ
๔. มีความกตัญญูกตเวที
๕. มีความอดทน
๖. ว่าง่ายสอนง่าย พูดรู้เรื่องง่าย
เมื่อนายจ้างกับลูกจ้าง หรือผู้ใหญ่กับผู้น้อยปฏิบัติต่อกันอย่างนี้ ต่างฝ่ายก็จะมีความสงบสุข กิจการย่อมเจริญก้าวหน้า ก่อให้เกิดประโยชน์แก่ทุกฝ่าย ตลอดไปจนถึงบ้านเมือง
หน้าที่ของพลเมือง มีดังนี้
๑. อัตตญญุตา ความเป็นผู้รู้จักฐานะหน้าที่ของตน แล้วทำตามฐานะหน้าที่ให้เหมาะสม
๒. ราชพลี ถวายหลวง เสียภาษีช่วยการแผ่นดิน
ที่มา: จากหนังสือเรื่อง 1 ใน 84000 ของ สภาการศึกษามหามกุฏราชวิทยาลัย มหาวิทยาลัยพระพุทธศาสนา