โซ่นั้นคือเหล็กที่เกี่ยวกันเป็นข้อๆ เป็นสายยาวสำหรับล่ามต่างเชือก เมื่อพูดถึงโซ่แล้วทําให้นึกถึงตรวน เพราะเรามักจะใช้คู่กันว่า โซ่ตรวน แต่ตรวนนั้นคือเครื่องจำนักโทษทำด้วยเหล็กใช้จำขาทั้งสอง และระหว่างขาทั้งสองที่ต่อจากตรวนก็มีโซ่ล่ามติดกันไว้อีกทีหนึ่ง เราจะเรียกกันว่าโซ่ตรวน
เมื่อพูดถึงโซ่ตรวนแล้วก็อดไม่ได้ที่จะพูดถึงเรื่องการลงโทษของบ้านเมือง เพราะโซ่ตรวนเป็นเครื่องมือในการลงโทษอย่างหนึ่งตั้งแต่สมัยโบราณนานมาแล้วจนกระทั่งทุกวันนี้
ตรวจนั้นมีอยู่ ๒ อย่าง คือตรวนโซ่อย่างหนึ่ง และตรวนขานกยางอย่างหนึ่ง ตรวนโซ่นั้นคือตรวนที่มีโซ่เป็นห่วงๆ ต่อกัน ส่วนตรวนขานกยางนั้นคือตรวนที่มีโซ่เป็นเหล็กเส้นยาวต่อกันเป็นข้อๆ ขนาดของโซ่ก็มีตั้งแต่ ๔ หุน ๖ หุน และขนาดใหญ่ที่สุด ๘ หุน การตีโซ่ตรวนจะใช้ขนาดไหนก็แล้วแต่โทษหนักและเบา ถ้าโทษหนักก็ตีตรวน ๘ หุน เดิน ไม่ไหวทีเดียว โทษปานกลางก็ตีตรวน ๖ หุน โทษเบาหน่อยก็ ๔ หุน นี่เป็นเรื่องการใช้โซ่ตรวนสำหรับนักโทษตามกฎหมายราชทัณฑ์ของเราที่ใช้อยู่ในปัจจุบัน แต่การลงโทษในสมัยโบราณนั้นรุนแรงกว่าทุกวันนี้ ถ้านักโทษที่มีโทษสูงและเกะกะเกเรเขาจะใส่โซ่ตรวน และจำขื่อคา เรียกว่าจำ ๕ ประการหรือจำครบ จำ ๕ ประการนั้นคือ
๑. ตรวนใส่เท้า
๒. เท้าติดขื่อไม้
๔. คาไม้ใส่คอทับโซ่
๕. มือสองมือสอดเข้าไปในคาและไปติดกับขื่อทำด้วยไม้ ผู้ที่ถูกลงโทษจำครบนจะทรมานเพียงไหน ท่านลองหลับตาดูก็จะพอมองเห็นได้ เพราะกระดิกตัวไปไหนไม่ได้จริงๆ ถ้าถูกจำครบไว้นาน ก็เห็นจะตายเพราะความทรมานเป็นแน่
การลงโทษผู้กระทำผิดสมัยโบราณนั้น ไม่ได้มุ่งหมายจะให้ผู้ได้รับโทษรู้สึกสำนึกตัวและกลับตัวเป็นคนดีเลย จุดมุ่งหมายเพื่อจะแก้แค้นแทนผู้ที่กูกกระทำร้ายอย่างที่เรียกว่า ตาต่อตา ฟันต่อฟันมากกว่า และต้องการให้ผู้นั้นออกไปจากสังคมหรือเพื่อให้เป็นตัวอย่างแก่ผู้อื่น มิให้กระทำผิดอีกเท่านั้น เพราะฉะนั้นการลงโทษจึงมีวิธีการที่รุนแรงมากทีเดียว
ที่มา:วิชาภรณ์ แสงมณี