คำพังเพยเกี่ยวกับควายดูจะมีไม่มากนัก เท่าที่เรารู้กันอยู่ทั่วไปก็คือ ถ้าลูกคนไหน ไม่รู้จักบุญคุณของพ่อแม่ เขาเรียกว่า “ลูกทรพี” คำนี้เนื่องมาจากเรื่องรามเกียรติ์อันลือชื่อของเรา เรื่องมีอยู่ว่า มียักษ์ชื่อนนทการเป็นนายทวารบาลคือคนเฝ้าประตูของพระอิศวร ยักษ์นนทการเกิดไปเกี้ยวพาราสีนางอัปสรเข้า นางอัปสรฟ้องพระ
อิศวรๆ จึงสาปให้ไปเกิดเป็นกระบือชื่อทรพา ให้มีลูกชื่อทรพี และให้ถูกลูกฆ่าแล้วจึงจะพ้นคำสาป เมื่อยักษ์นนทการเกิดเป็นควายชื่อทรพาแล้ว ทรพาจึงคอยตรวจดูว่ากระบือตัวเมียตัวใดในฝูงของตนตกลูกเป็นตัวผู้บ้าง ถ้ามีลูกเป็นตัวผู้ก็จัดการฆ่าเสียทุกตัวไป ในบรรดากระบือตัวเมียของทรพานั้น มีนางกระบือตัวหนึ่งชื่อนีลา พอตั้งท้องก็กลัวลูกจะถูกฆ่า จึงหนีไปออกลูกในถ้ำที่ลี้ลับ แล้วฝากฝังเทวดาในถํ้าให้ช่วยรักษาลูก ตนเองก็กลับเข้าฝูงตามเดิม ลูกของนางกระบือนีลานั้นชื่อ ทรพี เทวดามีความกรุณาต่อทรพี ช่วยกันเลี้ยงรักษาเขาข้างละองก์เท้าข้างละองค์ครั้นโตขึ้น ทรพีเที่ยวคอยวัดรอยตีนเห็นโตเท่าตีนพ่อแล้ว จึงไปท้าพ่อรบ ฆ่าพ่อแล้วกำเริบฤทธิ ไปท้าเทวดาทั่วไป จนกระทั่งพระอิศวร พระอิศวรจึงสาปให้ตายด้วยมือพาลี แล้วไปเกิดเป็น ลูกพญาขร ชื่อมังกรกรรฐ์ให้ตายด้วยศรพระราม ทรพีมุทะลุไปท้าพาลี รบกับพาลี และเป็นไปตามคำสาปของพระอิศวรทุกประการ เรื่องเป็นอย่างนี้เมื่อลูกคนไหนไม่รู้คุณพ่อแม่หรือทำเก่งกว่าพ่อแม่ ก็จะถูกว่า จะวัดรอยตีนพ่อรึ หรือว่า อ้ายลูกทรพีไปเลย
ควายนั้น ถึงจะมีประโยชน์หรือมีคุณต่อเรา คนก็ยังอดเหยียดหยามไม่ได้ว่าควายนั้นโง่ ถ้าหากท่านขับรถไปตามถนนไม่ว่าท่านจะใหญ่ขนาดเป็นอธิบดีกรมทางหรือเป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงคมนาคม ถ้าพบควายอยู่ข้างถนนก็จงชลอรถให้ดี เพราะควายจะไม่กลัวรถ พอรถวิ่งไปใกล้ ควายจะเดินข้ามถนนหน้าตาเฉยไม่รู้จักหลบหลีก บางทีหยุดอยู่กลางถนนเสียอย่างนั้นแหละ นักขับรถที่ประมาท ตายมาเพราะควายมาเสียมากต่อมากแล้ว พอๆ กับควายถูกรถชนตายนั้นแหละ ก็เพราะเราหาว่าควายโง่นี้แหละจึงมีคำอีกคำหนึ่งขึ้นมาคือ “ถูกเมียสวมเขา” คำนี้ใช้พูดเมื่อผู้ชายเราไม่ระแวงเลยว่า เมียของตัวนั้นไปมีชู้ เราจึงเรียก ชายผู้นั้นว่า “ถูกเมียสวมเขา” ก็คือโง่เป็นควายนั่นเอง
ควายนั้นถึงจะโง่เง่าอย่างไร เมื่อตายแล้วร่างกายยังเป็นประโยชน์ดีกว่าร่างมนุษย์ ดังคำฉันท์ในกฤษณาสอนน้องที่ว่า
พฤษภกาสร อีกกุญชรอันปลดปลง
นรชาติวางวาย มลายสิ้นทั้งอินทรีย์
สถิตย์ทั่วแต่ชั่วดี ประดับไว้ในโลกา
ที่มา:วิชาภรณ์ แสงมณี