“พระปรางค์วัดจุฬามณี”
จากโบราณวัตถุสถานที่เก่าแก่ที่สุดที่เหลืออยู่ที่วัดจุฬามณี คือ ซากพระปรางค์ติดกับวิหารซึ่งก่อสร้างด้วยศิลาแลง ทั้งยังก่อศิลาแลงดังกล่าวโดยไม่ใช้ปูนสออีกด้วย น่าเชื่อได้อีกอย่างหนึ่งว่า โบราณสถานแห่งนี้คงจะสร้างขึ้นในสมัยลพบุรี ราว พ.ศ. ๑๕๐๐-๑๗๐๐ และคงจะเป็นฝีมือของพวกขอมเหมือนกับพระปรางค์ที่ลพบุรีและที่อื่น ๆ ที่เข้าใจกัน ว่าขอมได้สร้างไว้สำหรับบริเวณวัดจุฬามณีนี้ คงจะเป็นเมืองเมืองหนึ่งในสมัยนั้นด้วยก็ได้ และคงเป็นเมืองเล็ก ๆ ไม่ใหญ่โตมากนัก อาจกล่าวได้ว่าเป็นเมืองเก่าแก่ที่สุดของเมืองพิษณุโลกก็ได้ และอาจมีชื่อว่าเมืองสองแคว ตั้งแต่ตอนนั้นก็อาจเป็นได้เช่นกัน
สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงเดชานุภาพ ได้ทรงนิพนธ์ไว้ในหนังสือเที่ยวตามทางรถไฟตอนหนึ่งขอคัดมาลงไว้ ซึ่งมีข้อความดังนี้
“เรื่องตำนานเมืองพิษณุโลก ตอนก่อนสร้างพระนครศรีอยุธยานั้น มีหลักฐานปรากฎว่าเมืองพิษณุโลกนี้พวกขอมสร้าง แต่ในชั้นเดิมจะเรียกว่าเมืองอะไรหาทราบ ไม่ปรากฎหลักฐาน แต่ว่าเมืองเดิมอยู่ริมน้ำข้างฝั่งตะวันออกที่ตรงวัดจุฬามณีใต้เมืองเดี๋ยวนี้ลงไปทางลำน้ำ ประมาณ ๘ กิโลเมตร เพราะยังมีเทวสถานของขอม ซึ่งแก้ไขแปลงเป็นพระปรางค์ขนาดย่อมยอดเดียว ส่อให้เห็นว่าเมืองพิษณุโลก เมื่อครั้งขอมเป็นแต่เมืองน้อย คงเป็นเพราะในสมัยนั้นที่แผ่นดินยังเป็นลุ่มเป็นทะเลอยู่มาก ตรงที่สร้างเมืองเห็นจะเป็นชายทะเลทางข้างตะวันออก”
Leave a Reply