การเชื่อในฤกษ์ยามของชาวอีสาน

คติความเชื่อของชาวอีสาน
แผ่นดินเป็นที่อยู่อาศัยของมนุษย์และสัตว์ รวมทั้งสิ่งที่มีวิญญาณ และสิ่งที่หาวิญญาณมิได้ อันมีอยู่ทั่วไปเรียก “ปฐวีโลก” โลกคือแผ่นดิน กล่าวถึงสังคมมวลหมู่มนุษย์ ซึ่งอยู่อาศัยแผ่นดินสร้างบ้านเรือนเป็นหมวดหมู่นั้น มีสติปัญญาเลิศกว่าสัตว์โลกทั้งหลาย และสามารถถ่ายทอดวิชาความรู้ให้แก่กันและกันได้ ความคิดเห็น ความรู้สึก และความเคยชิน ความเชื่อ ซึ่งนักปราชญ์เรียกว่า “นิสัยสังคม” ได้เชื่อถือสืบทอดกันมานั้นจนกลายเป็นประเพณี และมีปลีกย่อยออกไป เหลือกำลังที่จะใช้ความจดจำได้ ไม่รู้ว่าอะไรเป็นอะไร แต่ความเชื่อถือส่วนใหญ่ชะรอยมาจากทางศาสนา ซึ่งมีคำสอนได้สอนไว้ตามลัทธิเชื่อในศาสนาอันสังคมยอมรับนับถือมานานแล้ว
ความเชื่อของชาวอีสาน ซึ่งได้รับสืบทอดมาแต่บรรพ¬บุรุษ จะเชื่อในการครองเรือน การทำมาหาเลี้ยงชีพในทางสัมมาอาชีวะ สิ่งใดเป็นโทษทำแล้วจะนำความเดือดร้อนมาให้ ย่อมละเว้นสิ่งนั้น จะไม่ยอมทำสิ่งนั้น คือ จะทำแต่สิ่งที่เป็นประโยชน์ได้รับความผาสุก ครอบครัวใดขยันหมั่นเพียร คือ หนักเอาเบาสู้ ชนิดหลังสู้ฟ้าหน้าสู้ดินกัดฟันกินเกลือ ครอบครัวนั้นจะเจริญรุ่งเรืองมั่งมีทรัพย์สินเงินทอง
เชื่อในฤกษ์ยาม

ชาวอีสานมีความเชื่อในฤกษ์ยามเป็นประเพณี จะปลูกบ้านแต่ละหลังเพื่อเป็นที่อยู่อาศัยในครอบครัว จะพากันไปหาผู้มีความรู้ทางโหราศาสฅร์ก่อน จึงจะทำการปลูกบ้านเรือนได้ เมื่อทราบวันยามซึ่งเป็นมงคลในการยกเสาเอก-โท ทำพิธี เช่น สังเวยพระภูมิเจ้าที่ ได้ฤกษ์ธงชัยมงคลแล้วได้เวลามหาฤกษ์มหาชัย จึงจะทำการยกเสาเอก-โท บางคนนิมนต์พระสงฆ์ไปสวดชัยมงคลกถา ขุดหลุมเสามูลดินอยู่ทางทิศเป็นมงคลต้นเสาปลายเสาอยู่ในทิศใดชี้ไปทางไหน เจ้าของผู้สร้างบ้านเรือนนั้น จะต้องทำให้ถูกต้องตามที่หมอโหราศาสตร์แนะนำ พร้อมเชิญหมอโหราศาสตร์ไปเป็นเจ้าพิธีให้ จัดทำพิธีตามครูบาอาจารย์ให้เป็นการถูกต้องในธรรมเนียม เมื่อทำการปลูกสร้างบ้านเรือนเสร็จแล้ว จัดแจง ฤกษ์ยามขึ้นบ้านใหม่เรือนใหม่ เพื่อความอยู่เย็นเป็นสุขในการครองเรือน ความเชื่อฤกษ์ยามของชาวอีสานมีทั่วไป นำมาเล่าให้ฟังเพียงโดยย่อเท่านั้น ส่วนการจัดทำพิธีมงคลปลูกสร้างมีอีกมาก
การเชื่อฤกษ์ยามของชาวอีสานมิได้มีเพียงเท่านี้ จะมีการแต่งงานมงคลสมรสให้ลูกหลาน จะพากันไปหาหมอ โหราศาสตร์ ตรวจวัน เดือน ปี ชะตากำเนิดของเจ้าบ่าว -เจ้าสาวก่อน หมอตรวจพรหมชาตชะตาแล้ว มีการสมพงศ์นาคถูกต้องกันดี ผู้ใหญ่คือเจ้าโครตจึงยินยอมหาฤกษ์ยาม มงคลมีการหมั้นฤกษ์ยามแต่งงานกัน การแต่งงานมงคลสมรสนี้อีสานเรียกว่า “กินดอง” ชาวอีสานเชื่อถือพิธีมงคล แต่งงานเป็นประเพณีสำคัญ ซึ่งผู้มีฐานะนิยมปลูกเรือนหอก่อน เพราะเป็นการปลูกฝังให้ลูกหลานครอบครองบ้านเรือนสืบตระกูลพ่อแม่ให้เจริญรุ่งเรืองโภคทรัพย์สมบัติ จึงมีพิธีมงคลสร้างพื้นฐานให้มั่นคง เพราะคู่ร่วมสุขทุกข์ผัวและเมีย ในชีวิตสำคัญ ในอรรถกถาธรรมบทขุททกะนิกายอ้างถึง ศากยะราช อาราธนาพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เสด็จไปเป็นประธานในพิธีแต่งงานของนันทะ-รูปนนทา ซึ่งชาวอีสานถือเป็นปกติความเชื่อ จึงมีธรรมเนียมนิมนต์พระสงฆ์เจริญพุทธมนต์ ในพิธีมงคลแต่งงานของลูกหลาน เพื่อเป็นอุดมมงคลพิเศษแก่คู่บ่าวสาว จะได้เกิดความอบอุ่นในชีวิตจิตใจ สดชื่น ทั้งเจริญรุ่งเรืองในการครองเรือน ภาคภูมิในญาติ จัดทำมงคลแต่งงานให้ถูกต้องตามประเพณีของชาวไทย
ประชาชนจะอพยพไปอยู่ต่างจังหวด เพื่อไปประกอบการทำมาหาเลี้ยงชีพก็ดี ข้าราชการถูกย้ายไปรับราชการต่างจังหวัดก็ดี ส่วนมากเชื่อในฤกษ์ยามมงคลในการเดินทางจะไปหาผู้มีความรู้โหราศาสตร์เป็นผู้ให้ฤกษ์ก่อน เมื่อได้มงคลฤกษ์แล้วจึงเดินทางตามมงคลฤกษ์นั้น ชะรอยถือ สุนักขัตตังนักษัตรคือฤกษ์ดี สุมังคลัง ยามเป็นมงคลดี เมื่อเดินทางถึงจุดหมายปลอดภัยมีความดีใจมาก อันนี้เป็นความเชื่อของชาวอีสานอันหนึ่ง
ที่มาโดย:พระอริยานุวัตร เขมจารีเถระ
วัดมหาชัย จังหวัดมหาสารคาม