บุคคลอีกจำพวกหนึ่ง ปฏิบัติกว่าจะถึงพระนิพพานนั้นจะต้องผ่านความ ยากลำบาก เพราะจะต้องเจริญภาวนาจนได้โลกุตตรฌาน อันเป็นทางนำไปสู่นิพพาน จะต้องพิจารณาดูความหมุนเวียนของสัตว์ในภพต่างๆ ดูอดีต 
อนาคต ปัจจุบัน กาลที่ล่วงไปแล้ว กาลที่จะมาภายหลัง หรือกาลบัดนี้ และจะต้องเจริญ กสิณภาวนา ๑๐ (คือ ดิน นํ้า ลม ไฟ สีเขียว สีขาว สีแดง สีเหลือง อากาศ และแสงสว่าง) ด้วยการปฏิบัติอย่างสูงจึงจะได้ฌาน ๕ เมื่อบรรลุฌานที่ ๕ แล้วก็ อาจจะมีฤทธิ์ดำดินหรือเหาะเหินเดินอากาศได้ทุกหนทุกแห่ง ที่ว่าได้สมาบัติ ๘ คืออะไร สมาบัติ ๘ ได้แก่รูปฌาน ๔ คือ ฌานสมาบัติที่ ๒ ฌานสมาบัติที่ ๓ ฌานสมาบัติที่ ๔ และอรูปฌาน ๔ คือ อากาสานัญจายตนสมาบัติ วิญญาณัญจาย ตนสมาบัติ อากิญจัญญายตนสมาบัติ และเนวสัญญานาสัญญายตนสมาบัติ ผู้ได้สมาบัติ ๘ แล้ว จะมองเห็นสรรพสิ่งต่างๆ ได้ด้วยอำนาจอภิญญา เช่นเมืองฟ้า เมืองสวรรค์ ผืนแผ่นดินอันกว้างใหญ่ มองเห็นความสุขในสวรรค์ชั้นอินทร์ ชั้นพรหมทั้งหลาย มองเห็นเหมือนอยู่บนฝ่ามือ ดุจผลมะขามป้อมวางอยู่กลางใจมือ
อภิญญา ๖ คืออะไร อภิญญา ๖ ได้แก่ ทิพพจักขุ ทิพพโสต เจโตปริยญาณ ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ และอาสวักขยญาณ ผู้ที่ได้อภิญญา ๖ จะแสดงฤทธิ์ได้ทุกอย่าง เช่น ยกแผ่นดินขึ้นไว้บนกลางฝ่ามือ ยกภูเขาพระสุเมรุออกจากที่ตั้งได้ จะทำสิ่งใดก็ได้ทุกอย่างโดยไม่ยาก จะมองเห็นได้ไกล จะดูสิ่งใดๆ ก็ได้โดยไม่มีสิ่งใดมาปิดบัง เห็นเบื้องบนถึงพรหมโลก มองดูเบื้องตํ่าถึงนรก ภายใต้นํ้า และลมตลอดถึงมองออกไปมองข้ามมาด้วยทิพยจักขุญานอย่างชัดเจน แม้เสียงที่พูดจะเป็นเสียงเจรจาของหมู่เทวดา อินทร์พรหมในเมืองฟ้าเมืองสวรรค์ หรือเหล่า สัตว์ที่อยู่ในนรกก็ตาม ตลอดทั้งปลา เนื้อ นก สัตว์ดิรัจฉานชนิดไหนก็ตาม ก็จะได้ยินอย่างชัดเจน สามารถรู้จิตใจของผู้อื่นได้ รู้โดยไม่มีอะไรมาปิดบังได้ แม้ใจนั้นจะเป็นใจของเทวดา อินทร์ พรหม หรือใจของสัตว์ต่างๆ ก็ตาม ก็จะรู้อย่างกระจ่าง อีกทั้งระลึกชาติได้ รู้จักสถานที่อยู่ในชาติก่อนติดต่อกันหลายๆ ชาติ ที่เปลี่ยนแปลง เกิด ตาย โดยไม่มีสิ่งใดมาปิดบังได้ ทั้งเบื้องหน้าเบื้องหลัง ตลอดร้อยกัลป์ รู้การเกิดขึ้นและตายมาแล้ว ดุจมองดูมะขามป้อมอยู่บนฝ่ามือฉะนั้น (อภิญญา ๕ เบื้องต้นนี้เป็นชั้นโลกิยะ)
เมื่อได้บรรลุอภิญญาที่ ๖ (อันเป็นชั้นโลกุตระ) แล้วสามารถรู้ความสิ้น อาสวกิเลส คือความเศร้าหมองใจไม่มีจิตคิดจะเวียนว่ายตายเกิดในวัฏฏสงสารอีกต่อไป มีแต่มุ่งมั่นเข้าสู่พระนิพพานอย่างเดียว สามารถกำจัดรูปขันธ์ ๒๕ เวทนาขันธ์ ๕ สัญญาขันธ์ ๒๐ สังขารขันธ์ ๔ และวิญญาณขันธ์ ๑๒ กำจัดมลทินทั้งปวงมุ่งไปสู่พระนิพพานอันประเสริฐแต่อย่างเดียว
การที่จะได้ฌานตามที่กล่าวมาต้องใช้ความพยายามอย่างหนักในการ เจริญภาวนา และเนื่องด้วยเป็นการยากมากที่จะกล่าวให้รู้อย่างแท้จริง
คณะทำงานโครงการวรรณกรรมอาเซียน