จานนั้น ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน ได้ให้ความหมายไว้ว่า “ภาชนะรูปแบบ สำหรับใส่สิ่งของต่างๆ เรียกสิ่งของที่มีลักษณะเช่นนั้น เช่นจานเสียง เรียกมะเขือชนิดหนึ่งว่ามะเขือจาน คู่กับมะเขือถ้วย จานเชิง คือจานชนิดหนึ่งมีเท้าสูงเหมือนพาน ถ้าเราจะดูตาม
ความหมายที่พจนานุกรมให้ไว้แล้ว จานก็ใช้ใส่ของอะไรไม่ได้เพราะมีรูปแบนอย่างจานเสียงเสียแล้ว ความจริงจานนั้นมีส่วนก้นเป็นกระพุ้งและยกขอบนิดหน่อยไม่ใช่แบนเลยทีเดียวคือมีลักษณะกระเดียดไปทางชาม แต่ชามลึกกว่าจานเท่านั้นเอง แต่อย่างไรก็ตามบางแห่ง เรียกชามว่าจานก็ยังมีแต่เราพอจะยุติได้ว่าจานนั้นมี ๒ อย่างคือ
๑. จานที่เป็นภาชนะแบนๆ สำหรับใส่สิ่งต่างๆ
๒. จานเชิง คือจานชนิดมีเท้าสูงเหมือนพาน
และความประสงค์ที่จะกล่าวในที่นี้ก็คือจาน ๒ ประเภทนี้เท่านั้น ส่วนจานเสียง จานบินหรือจานผีที่เล่าลือกันมาเป็นพาหนะของมนุษย์ต่างดาว และจานสำหรับนักก็ฬาขว้างนั้นจะไม่ขอพูดในที่นี้เพราะผิดวัตถุประสงค์ของสารคดีเรื่องนี้
จานนั้นว่าด้วยวัตถุที่ทำก็มีหลายอย่าง เช่นทำด้วยดินเผาแล้วเคลือบที่เราเรียกว่า จานเคลือบอย่างหนึ่งทำด้วยเหล็กหรือสังกะสีแล้วเคลือบที่เราเรียกว่าจานสังกะสีนั้นอย่างหนึ่ง สมัยนี้นิยมเครื่องไม้สลัก จึงมีผู้ทำจานด้วยไม้อีกชนิดหนึ่ง นอกจากนี้เมื่อคนเราคิดทำพลาสติกขึ้นได้ ก็มีผู้ทำจานด้วยพลาสติกขึ้น ใช้แพร่หลายทั่วไป นอกจากนี้จานยังทำด้วยแก้ว ด้วยเงิน ด้วยทอง เป็นต้น แต่ก็เป็นของมีค่าราคามากมายไม่ใช่เป็นของใช้สามัญเหมือนจานที่ทำด้วยดินเผา สังกะสี แก้ว และพลาสติก ซึ่งแพร่หลายทั่วไปในคนธรรมดา
คำว่า “เครื่องปั้นดินเผา” หมายถึงผลิตภัณฑ์ทุกอย่างที่ปั้นด้วยดินเอาไปเผา แต่ยังมีคำอีกคำหนึ่งซึ่งมีความหมายแคบว่าเครื่องปั้นดินเผา นั่นคือคำว่า “เครื่องเคลือบดินเผา” ซึ่งหมายความถึงเครื่องปั้นดินเผาชนิดที่อาบหรือชุบนํ้าเคลือบแล้วจึงเผา “น้ำเคลือบ” ที่กล่าวนี้เป็นของเหลว เป็นส่วนผสมของวัตถุหลายอย่างตามตำหรับต่างกัน เช่นหินแก้วหรือเขี้ยวหนุมาน (Quartz) และตะกั่วขาว เมื่อถูกความร้อนได้ที่ ก็จะกลายเป็นแก้วหรือใสเหมือนแก้ว
ที่มา:วิชาภรณ์ แสงมณี