การต่อสู้
คนเกิดมาต้องต่อสู้กับสิ่งต่างๆ เพื่อความอยู่รอดบ้าง เพื่อความชนะแล้วได้สุขทางใจบ้าง แต่ทางพระพุทธศาสนาสอนให้ตู่สู้กับตัวเอง และต่อสู้กับความจริง คือ
ตัวเอง ในที่นี้หมายถึง กิเลส หรืออารมณ์ของตน การต่อสู้เพื่อความชนะนั้น มี ๒ อย่างคือ ชนะชั่วขณะ และชนะตลอดกาล ต่อสู้เพื่อความชนะชั่วขณะ ย่อมต่อสู้ด้วยสติสัมปชัญญะ คือ ความระลึกได้และสำนึกผิดถูก และด้วยขันติ คือความอดทน แต่ถ้าจะต่อสู้ให้ชนะตลอดกาล ก็ต้องต่อสู้ด้วยปัญญา(โยเชถ มารํ ปญฺญาวุเธน พึงต่อสู้กิเลสมารด้วยอาวุธคือปัญญา)
การต่อสู้ความจริง คือ เรื่องเกิดที่ไหน ต่อสู้ที่นั่น เช่น คนกลัวแก่ เจ็บ ตาย เรื่องจึงอยู่ที่แก่ เจ็บ ตาย ซึ่งเป็นความจริงของชีวิต ท่านสอนให้สู้หน้ากับสิ่งที่กลัว คือ สิ่งที่กล่าวแล้วเหล่านี้ ด้วยทำตัวให้ใกล้ชิด โดยคิดบ่อยๆ เช่น คิดว่าเรามีความแก่ เจ็บ ตาย เป็นธรรมดา ไม่ล่วงพ้นได้
หรือใช้มรณานุสสติ คือ คิดถึงความตายเสมอ เพื่อไม่ประมาทในชีวิต
เมื่อเผชิญหน้ากันบ่อยเข้าก็จะกล้าเผชิญหน้า โดยไม่ตกใจหวั่นหวาดกลัวจนเกินไป
หรือความจริงคือโลกธรรม โดยเฉพาะถูกนินทา และถูกด่าถูกว่า ความผิดหวัง เป็นต้น ท่านให้สู้ความจริงนั้นด้วยให้รู้ความจริงและด้วยขันติธรรม ข้อนี้มีเรื่องของพระพุทธองค์เป็นตัวอย่างคือ เมื่อเสด็จไปกรุงโกสัมพี เมื่อพระองค์เสด็จออกบิณฑบาตในวันแรก พระองค์ถูกคนด่ามาก จนพระอานนท์ทนไม่ไหว จึงกราบทูลให้เสด็จหนีไปเมืองอื่น ถ้าที่เมืองนั้นถูกคนด่าอีก ก็หนีไปเมืองอื่นๆ ต่อไปอีก พระพุทธองค์ตรัสว่า เรื่องเกิดที่ไหนก็อยู่สู้ที่นั่น ต้องทนเหมือนช้างเข้าสงคราม ทนต่อลูกศรที่มาจากสี่ทิศ
ความชนะ
ทุกคนต้องการความชนะ ในเรื่องความชนะนี้พระพุทธองค์ตรัสไว้มากเช่นกัน แต่สิ่งที่พระพุทธองค์ทรงสอนให้เอาชนะให้ได้นั้นคือ ตัวเอง โดยชนะกิเลส หรืออารมณ์ของตน ดังที่ตรัสไว้ในที่หลายแห่ง เป็นต้นว่า ในธรรมบท ขุททกนิกาย ความไทยว่า การชนะตนเองครั้งเดียว ประเสริฐกว่าการชนะสงครามตั้งล้านครั้ง และการชนะตนเองดีที่สุด เพราะการชนะตนเองนั้น ทำให้เรื่องที่ทำท่าจะยาวกลายเป็นสั้น ทำให้เกิดสันติสุข ทั้งแก่ตนเองทั้งแก่ผู้อื่น และตรัสว่า ควรชนะคนโกรธด้วยความไม่โกรธตอบ ควรชนะความชั่วด้วยความดี ควรชนะคนตระหนี่ด้วยการให้ ควรชนะคนพูดเหลวไหลด้วยสัจจวาจา
ที่มา: จากหนังสือเรื่อง 1 ใน 84000 ของ สภาการศึกษามหามกุฏราชวิทยาลัย มหาวิทยาลัยพระพุทธศาสนา