ลักษณะการวางผังบริเวณบ้านของลานนา

บริเวณบ้านของลานนาไทยนั้น มักจะกั้นรั้วไม้ไผ่ที่ให้ความรู้สึกโปร่ง เป็นการบอกขอบเขตอย่างหลวมๆ
ไม่มีความมุ่งหมายที่จะใช้ขอบเขตทางกายภาพอย่างมั่นคงแข็งแรง โดยจะใช้รั้ว ๓ ประเภทด้วยกัน คือ รั้วประเภทที่มั่นคงแข็งแรงที่สุดก็เป็นเพียงรั้วไม้ไผ่ขัดแตะตามแนวตั้งขัดชิดกันเป็นลายขัดแน่นมองไม่ทะลุไปข้างหลังได้ เรียกว่า “รั้วสะลาบ” หากต้องการไม่ให้สิ้นเปลืองไม้ไผ่ก็จะขัดรั้วเป็นตารางสี่เหลี่ยมโปร่งเรียกว่า “รั่วตาแสง” โดยมากจะ ใช้เป็นรั้วหลังบ้าน รั้วชนิดนี้ชาวบ้านจะใช้เป็นร้านสำหรับไม้เลื้อยที่ใช้รับประทาน เช่น ตำลึง ผักบุ้ง บวบ ให้ไต่เกาะตามแนวรั้วทำให้รั้วดูแน่นทึบขึ้น รั้วอีกชนิดหนึ่งเป็นรั้วโปร่งใช้ไม้รวกลำเล็กๆ มาวางสอดไปในช่องเสาตามแนวนอนวางซ้อนห่างกันประมาณ ๓-๔ ช่อง เรียกว่ารั้ว “ตั้งป่อง” รั้วชนิดนี้มักใช้เป็นรั้วชั่วคราวครั้นมีหรือหาไม้ไผ่ได้มากพอก็จะเปลี่ยนเป็น “รั้วสะลาบ” หรือ “รั้วตาแสง” ต่อไปแล้วแต่จะต้องการ ในกรณีที่อยู่ชิดถนนและระบบการสัญจรใหม่เข้ามา ชาวบ้านจะทำรั้วด้านติดถนนอย่างมั่นคงแข็งแรงเท่านั้น บางแห่งจะปลูกต้นชาเป็นพุ่มหนา แล้วตัดเป็นแนวกำแพงอย่างมีระเบียบ ลดความแข็งกระด้างลงได้ ซึ่งเป็นรั้วที่เพิ่งนิยมกันในระยะหลัง

ภายในเขตบ้านจะประกอบด้วยสิ่งที่เป็นถาวรวัตถุ คือ ตัวเรือน ยุ้งข้าว บ่อน้ำและห้องน้ำที่ก่อเป็นกำแพงอิฐ หรือเสื่อลำแพน เรียกว่า “ต้อมน้ำ” ตั้งอยู่ใกล้กับบ่อน้ำ บริเวณใกล้บ่อน้ำ หรือเชิงบันไดขึ้นบ้านจะปลูกสวนดอกไม้ช่วยสร้างบรรยากาศแก่ตัวเรือนอย่างน่าชม การที่ปลูกสวนดอกไม้อยู่ใกล้เชิงบันไดก็เพื่อสะดวกที่จะเก็บดอกไม้ไปถวายพระ หน้าตัวเรือนจะเป็นลานบ้านหรือข่วงบ้าน เป็นลานสำหรับเป็นที่เล่นของเด็กแล้วยังเป็นที่ใช้สารพัดประโยชน์ ตั้งแต่ตากพืชผล ผ้าผ่อน ชุมนุมกลุ่ม ฯลฯ เป็นส่วนที่ช่วยให้เกิดมุมมองที่งดงามแก่ตัวเรือน ส่วนบริเวณที่เหลือจะปลูกไม้ยืนต้นต่างๆ เช่น ลำใย มะม่วง มะปราง กระท้อน มะกรูด มะนาว ต้นหมาก มะพร้าว ไม้ไผ่ กล้วย อ้อย ฯลฯ ริมรั้วจะปลูกขิง ข่า ตะไคร้ ผักตำลึง ผักบุ้ง ให้ทอดยอดไปตามรั้วบ้านเมื่อเวลารับประทานก็เก็บไปแกงกินได้ ถัดจากข่วง หรือใกล้ๆ กับข่วงบ้านจะมีสวนครัวปลูกผักต่างๆ ไว้รับประทานตามฤดูกาล เช่น ผักกาด ถั่วฝักยาว พริก มะเขือ ต้นหอม ผักชี ฯลฯ สวนครัวนี้จะล้อมด้วยไม้ไผ่ สานเป็นตาเล็กๆ กันมิให้เป็ด ไก่ สัตว์เลี้ยงที่นิยมเลี้ยงกันทุกบ้านเข้าไปรบกวน รั้วชนิดนี้เรียกตามภาษาพื้นเมืองว่า “ฮั้วฮี้” อนึ่งข่วงบ้านนั้นหากบ้านใดปล่อยไว้ให้สกปรกไม่เรียบร้อยแล้วเจ้าของบ้านมักถูกตำหนิว่าคนในบ้านเป็นคนเกียจคร้าน
ที่มาโดย:วิวัฒน์  เตมียพันธ์