ประเพณีลอยกระทงของภาคต่าง ๆ

ประเพณีลอยกระทงของภาคต่าง ๆ

ลอยกระทงพายัพ  หรือทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ทำพิธี ๓ วัน ในเดือนยี่เปง(คือเพ็ญเดือนยี่ ตรงกับเดือน ๑๒ ของภาคกลาง เพราะการนับเดือนของภาคนี้เร็วกว่าภาคกลาง ๒ เดือน)  โดยเริ่มตั้งแต่วันขึ้น ๑๓ ค่ำ เป็นวันจ่าย  วันขึ้น ๑๔ ค่ำ  เป็นวันทำบุญและวันทำกระทง วันขึ้น ๑๕ ค่ำ เป็นวันลอยกระทง

กระทงที่ลอยแบ่งออกได้เป็น ๓ ชนิด คือ กระทงของเจ้าผู้ครองนครและบริพาร กระทงใหญ่และกระทงเล็ก

กระทงของเจ้าผู้ครองนครและบริพารเป็นกระทงที่ทำขึ้นส่วนหนึ่งต่างหาก  และจะลอยก่อนกระทงของทางวัดและประชาชน  กระทงที่เจ้าครองนครและบริพารนำไปลอยนี้เรียกกันว่ากระทงลอยประทีป เป็นปฐมฤกษ์

กระทงใหญ่ เป็นกระทงที่วัดใหญ่ ๆ ในละแวกหมู่บ้านที่ทางวัดและชาวบ้านช่วยกันทำ โดยทำเป็นรูปเรือตั้งไว้ตรงลานวัด แล้วชาวบ้านนำเสบียงกรัง มีข้าวสาร น้ำตาล เป็นต้น มาใส่ไว้ในกระทงนอกจากนี้ก็มี ไม้ขีดไฟ เทียนไข ผ้าห่มกันหนาว และของอื่น ๆ อีก โดยมีวัตถุประสงค์เป็นการทำทานเมื่อถึงเวลาลอยกระทงก็พากันแห่แหนมาทางเรือกันอย่างสนุกสนาน  พร้อมทั้งกระทงเล็ก ๆ อันเป็นของส่วนตัวซึ่งจะกล่าวถึงต่อไป

กระทงเล็ก ส่วนมากทำด้วยกาบมะพร้าวเป็นรูปต่าง ๆ เป็นของส่วนตัวของชาวบ้าน ในกระทงเล็ก ๆ เหล่านี้ จะมีกล้วย อ้อยใส่ลงไปด้วย ชาวบ้านจะนำกระทงเล็ก ๆ ไปพร้อมกับกระทงใหญ่

การลอยกระทงของชาวพายัพดังกล่าวนี้ มีวัตถุประสงค์ที่จะบูชาพระอุปคุต ซึ่งชาวพายัพพากันนับถือมาก และว่าพระอุปคุตบำเพ็ญบริกรรมคาถาอยู่ในท้องทะเลลึก  นอกจากนี้ก็ถือว่า เป็นการลอยทุกข์โศกโรคภัยและบาปต่าง ๆ ให้ไปเสีย

มีประเพณีที่น่าสังเกตอย่างหนึ่งสำหรับเรื่องลอยกระทงทางภาคพายัพ ก็คือ การทำบุญที่วัดในวันขึ้น ๑๕ ค่ำนั้น ชาวบ้านจะนำขนมเทียนที่ทำขึ้นสำหรับงานนี้ไปแจกกันตามบ้านต่าง ๆ เวลาค่ำเด็กผู้หญิงจะนำช่อดอกไม้ช่อเล็ก ๆ ไปให้ผู้ใหญ่ที่รักษาอุโบสถศีลที่วัด ส่วนเด็กผู้ชายทำกระทงเล็ก ๆ และเตรียมประทัดไปจุด พอตกเย็นชาวบ้านจะนำผางประทีปหรือกระทงประทีปที่ทำด้วยดินเผาขนาดถ้วยตะไลเล็ก ๆ ที่มีขี้ผึ้งกับน้ำมันมะพร้าวใส่ไว้โดยมีด้ายขวั้นเป็นไส้เอาไปวัดเวลาค่ำ  ผางประทีปเหล่านี้จะนำไปจุดไว้ที่หน้าพระประธานในอุโบสถ  หากไม่สามารถจุดได้หมด ก็นำกลับมาจุดบูชาที่หิ้งพระตามบ้าน การจุดประทีปในผางประทีบดังกล่าวนี้ ชาวบ้านถือกันว่าสำคัญมาก หากไม่จุดพวกยักษ์จะมาเอาหัวไป

ลอยกระทงภาคอีสาน หรือภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

เอาหยวกกล้วยมาทำเป็นกระทงขนาดใหญ่ กล่าวคือ เอาหยวกกล้วยทั้งต้นมาต่อกันโดยใช้ไม้เสียบยาวหลายวา วางขนานเป็นสองแถว ห่างกันพอประมาณ แล้วเอาไม้ปักเป็นเสาบนหยวกกล้วยเป็นระยะ ๆ บนปลายเสาทำเป็นรูปเรือหรือรูปพระยานาค แล้วเอาผ้าชุบน้ำมันยางจุดบนปลายไม้ข้าง ๆ เป็นระยะ ๆ หรือไม่ก็จุดได้ หยวกกล้วยที่นำมาต่อขนานไว้นั้นเป็นเหมือนหุ่นให้เรือหรือพระยานาคลอยอยู่ กระทงแบบนี้วัดในตำบลหนึ่ง ๆ จะทำกระทงหนึ่ง แล้วพากันลากไปทางเหนือน้ำจอดไว้ทั้งสองฝั่ง เวลาเย็นชาวบ้านก็พากันลงเรือมาชุมนุมร้องรำทำเพลงกันอย่างสนุกสนาน จนถึงเวลาค่ำ จึงพากันเอาเชือกมายกกระทงบากไปปล่อยกลางน้ำ พอกระทงลอยไปลับตาแล้วจึงพากันกลับบ้าน

ลอยกระทงภาคใต้

พิธีลอยกระทงของชาวภาคใต้ เอาหยวกกล้วยมาทำเป็นแพ บรรจุเครื่องอาหารแล้วลอยไป แต่มีข้อน่าสังเกตก็คือ การลอยกระทงทางภาคใต้ดังกล่าวนี้ ไม่มีกำหนดว่าเป็นกลางเดือน ๑๒ หรือเดือน ๑๑ ดังกล่าวแล้ว แต่จะลอยเมื่อมีโรคภัยไข้เจ็บ ดังนี้ ก็เพื่อให้หายโรคภัยไข้เจ็บที่ตนเป็นอยู่ ทำนองพิธีอาพาธพินาศและเรื่องเสียกบาล

ส่วนของที่บรรจุในกระทงนั้น บางแห่งว่ามีอาหาร เสื้อผ้า ของใช้ แต่บางแห่งว่าไม่ได้บรรจุอะไร  มีแต่ดอกไม้ธูปเทียนเท่านั้น และเรียกการลอยกระทงนี้ว่า “ไหลเรือ”